Xơ Mít kho , nộm mít xuất hiện ở Phú Yên rất lâu trong đời sống của người Xứ Nẩu , vùng đất An Xuân , Sơn Long , Sơn Định là chiếc nôi món xơ mít kho của Phú Yên. Mít ở những vùng đất này rất ngon, được xem như một đặc sản tại địa phương

Năm 1997. tôi trở về Phú Yên làm trụ trì chùa Từ Ân, cô Vãi già trong chùa thiết đãi mít, gần 3 tháng trời ăn toàn là xơ mít kho, mít vừa hột làm nộm và vỏ thanh long phơi khô kho, những năm ấy rất khốn khổ , cô Vãi chùa chỉ có một vài đồng lương già, Phật Tử địa phương thỉnh thoảng cúng dường một vài ký gạo , mùa bắp họ cúng bắp , mùa khoai mì họ cúng khoai mì, nói chung họ cúng dường theo sản phẩm thu hoạch, cho nên Nguyên Nguyện và cô Vãi ăn những thức ăn từ mít miệt mài, lâu lâu cô Vãi mua một ít đậu hủ …. vậy thôi

Những múi mít cuối cùng được lấy ra khỏi trái mít, xơ mít cái thu lại để kho với đậu hủ , xơ mít cái kho là món ăn mà bất cứ người vùng quê nào ở Phú Yên cũng đều ăn qua. Khoảng hơn 10 năm lưu trú tại Sài Gòn để đi học, tôi có thêm một vài món từ mít : gỏi mít , canh mít. Cái khó ló cái khôn, sau này có một trái mít chín, tôi chỉ gọt mỏng vỏ xù xì bên ngoài, lấy những múi mít xong, xơ còn lại dù xơ mít cái hay xơ mít, thì tôi cắt vừa ăn bỏ vào kho rim, một món ăn đặc thù của người miền núi vì dễ làm và rất ngon, nếu có được trái mít ướt , xắt mỏng phần mềm của cùi trái mít ướt, ướp muối , bột ngọt và tiêu , đem nướng với lửa nhỏ , sẻ thưởng thức được vị ngon có một không hai này

Những thức ăn dân dã từ mít trở thành những món ăn đắt tiền trong các nhà hàng chay ở các đô thị lớn , nhưng không phải lúc nào cũng có , ngược lại ở những vùng quê thì người dân quên lần những món ăn dân dã đầy hấp dẫn này

Ngày 15.3 âm lịch hàng năm là đến ngày giỗ cô Vãi chùa Từ Ân , tôi thường gọi điện thoại về nhắc chừng Phật Tử làm một ít nộm mít, xơ mít kho để cúng ngày kỵ cô. Một thời sáng mít , trưa mít ,chiều mít ớn đến nỗi nằm mơ chỉ toàn là thấy mít nhưng xa nó rồi thì lại nhớ

Oklahoma April 13.2023

THÍCH NGUYÊN NGUYỆN