Năm Nguyên Hòa thứ 6 đời Đường Hiến Tông (811), hàng xóm của Bạch Cư Dị có ông già họ Lưu than khóc vì đứa con mà ông yêu qúi nhất đã bỏ nhà ra đi. Bạch biết được ngày xưa ông cụ họ Lưu nầy cũng bỏ cha mẹ để đến đây sinh sống. Cảm khái cho nhân tình thế thái báo ứng nhãn tiền, Bạch Cư Dị làm bài thơ nầy để tỏ bày cùng người hàng xóm họ Lưu đã nêu trên.

 燕詩示劉叟       YẾN THI THỊ LƯU TẨU

 樑上有雙燕。     Lương thượng hữu song yến,

 翩翩雄與雌。     Phiên phiên hùng dữ thư.

 啣坭兩椽間。     Hàm nê lưỡng triện gian,

 一巢生四兒。     Nhất sào sinh tứ nhi.

 四兒日夜長。     Tứ nhi nhựt dạ trưởng,

 索食聲孜孜。     Sách thực thanh tư tư.

 青蟲不易捕。     Thanh trùng bất dị bổ,

 黃口無飽期。     Hoàng khẩu vô bảo kì.

 嘴爪雖欲弊。     Chủy  trảo tuy dục tệ,

 心力不知疲。     Tâm lực bất tri bì.

 須臾十來往。     Tu du thập lai vãng,

 猶恐巢中饑。     Do khủng sào trung ki ( cơ ).

 辛勤三十日。     Tân cần tam thập nhật,

 母瘦雛漸肥。     Mẫu sú sồ tiệm phì.

 喃喃教言語。     Nam nam giáo ngôn ngữ,

 一一刷毛衣。     Nhất nhất loát mao Y.

 一旦羽翼成。     Nhất đán vũ dực thành,

 引上庭樹枝。     Dẫn thượng đình thọ chi.

 舉翅不回顧。     Cử xí bất hồi cố,

 隨風四散飛。     Tùy phong tứ tán phi.

 雌雄空中鳴。     Thư hùng không trung minh,

 聲盡呼不歸。     Thanh tận hô bất qui.

 却入空巢裹。     Khước nhập không sào lí,

 啁啾終夜悲。     Chu thu chung dạ bi.

 燕燕爾勿悲。     Yến, Yến nhĩ vật bi,

 爾當反自思。     Nhĩ đương phản tự tư.

 思爾為雛日。     Tư nhĩ vi sồ nhật,

 高飛背母時。     Cao phi bội mẫu thì.

 當時父母念。     Đương thì phụ mẫu niệm,

 今日爾應知。     Kim nhật nhĩ ưng tri !

       白居易                    Bạch Cư Dị

* Chú Thích :

  – 燕詩示劉叟 YẾN THI THỊ LƯU TẨU : Bày thơ chim én làm để bày tỏ cùng ông lão họ Lưu.

  – 樑 Lương : là Cây Rường nhà. Ta có từ Lương Đống 樑棟 là Rường Cột.

  – 啣坭 Hàm Nê : Ngậm đất bụn ở đây chỉ tha đất để làm tổ.

  – 椽 Triện : là Cây kèo nhà dùng để đỡ cột.

  – 索食 Sách Thực : Đòi ăn. TƯ TƯ 孜孜 từ Tượng Thanh, là tiếng kêu Chim chíp.

  – 黃口 Hoàng Khẩu : Điển tích có xuất xứ từ sách Hoài Nam Tử chương thứ 13《淮南子》卷十三 : Vốn dùng để chỉ chim non mới sinh có mỏ màu vàng, sau dùng để chỉ trẻ con. Đời tùy dùng để chỉ trẻ con dưới 3 tuổi, đời Đường thì chỉ trẻ con mới sinh.

  – 嘴爪 Chủy trảo : Chủy là mồm, Trảo là Móng; Ở đây chỉ miệng mỏ móng vuốt của chim. TỆ 弊 : Suy bại, khốn đốn. Trong thơ chỉ Mòn mõi.

  – 須臾 Tu Du : Từ nhà Phật chỉ trong khoảnh khắc, trong chốc lát.

  – 雛 Sồ : Non, trong câu chỉ Chim con. Nam Nam 喃喃 từ tượng thanh chỉ líu lo.

  – 刷毛衣 Loát Mao Y : là Chải áo lông, ở đây chỉ chim mẹ rỉa lông rỉa cánh cho chim con.

  – 羽翼 Vũ Dực : VŨ là lông ống, DỰC là Cánh; VŨ DỰC THÀNH 羽翼成 : Có nghĩa cánh lông thành hình; ta nói là “Đủ lông đủ cánh”.

  – 舉翅不回顧 Cử Xí Bất Hồi Cố : là Cất cánh bay đi không thèm nhìn lại.

  – 雌雄 Thư Hùng : THƯ là con Mái, HÙNG là con Trống, chỉ Chim cha chim mẹ.

  – 啁啾 Chu Thu :Từ Tượng thanh, chỉ tiếng kêu “Chít Chiu” buồn thảm; Phần giữa ta có từ Tượng thanh 喃喃 NAM NAM chỉ chim én đang học hót “Líu Lo” và ở phần đầu ta cũng gặp từ Tượng thanh 孜孜 TƯ TƯ là “Chim chíp” chỉ tiếng chim con đói đang đòi ăn.

* Nghĩa Bài Thơ :

                           BÀI THƠ CHIM ÉN BÀY TỎ CÙNG ÔNG HỌ LƯU

       Trên rường nhà có một đôi chim én, bay phất phơ trên nhà trống mái có đôi, tha đất để làm tổ giữa hai cây kèo và cột, một tổ nở ra bốn con, bốn con lớn dần theo ngày tháng. Miệng luôn kêu “chim chíp” đòi ăn, các con sâu xanh cũng không dễ gì bắt được mãi, mà các con nhỏ thì như chẳng bao giờ no (cứ đòi ăn suốt !) miệng mỏ của cha mẹ đã mõi mê rồi, nhưng vẫn gắng sức như chẳng biết mệt nhọc, trong chốc lát đã bay đi bay lại hơn mười lần, Chỉ sợ rằng trong tổ các con còn đói. Cứ siêng năng cần mẫn như thế suốt ba mươi ngày, chim cha mẹ ốm dần và chim con ngày một lớn nhanh. Lại líu lo dạy nói dạy hót và rỉa lông rỉa cánh cho từng con môt. Đến một ngày đã đủ lông đủ cánh, cùng dắt nhau tập bay lên cây trong sân, và theo gió vổ cánh bay tứ tán không quay đầu trở lại nữa. Chim trống và chim mái bay lên kêu mãi trong không trung, nhưng kêu đến khản giọng cũng không kêu được các con bay trở lại, đành bay về tổ trống mà buồn kêu chiu chít suốt đêm. Này én, én ơi, mi đừng có buồn nữa, mi hãy nhớ lại cái ngày mi còn nhỏ, cái ngày mà mi bỏ lại cha mẹ để bay đi, lúc đó cha mẹ mi buồn như thế nào thì ngày hôm nay mi đã biết rồi đó !

       Qủa là một bài học luân lý thực tiễn, thấm thía và sâu sắc biết bao ! Sau đây là đặc điểm và đời sống của chim ém theo khoa học hiện đại :

      Chim én thường làm tổ trong hang, trong các tòa nhà cũ, tòa tháp hay những công trình do con người tạo ra. Tổ của chúng thường được làm bằng bùn, sình, đất sét hay cây cỏ. Vào mùa sinh sản, những con trống sẽ chọn nơi làm tổ và dùng tiếng hót cũng như kiểu cách bay lượn đặc biệt của mình để thu hút bạn tình.

      Chim én cái đẻ trứng và chỉ đẻ khoảng 1-6 quả/ lần. Trứng chim én có màu trắng, thường sẽ nở sau 19 – 23 ngày ấp. Những con non mới nở sẽ không có lông và mắt của chúng luôn nhắm chặt. Lúc này, cả chim én bố và chim én mẹ đều cùng nhau chăm sóc con non; chúng sẽ tha những quả bóng thức ăn gồm 300 – 1.000 con côn trùng về và bón cho con.

     Chim non sẽ đủ lông và rời tổ sau 6 – 10 tuần tuổi; khi bay đi, chúng sẽ không bao giờ quay trở lại nữa.

* DIỄN NÔM :

                 YẾN THI THỊ LƯU TẨU  

          Trên rường nhà nỉ non đôi én,

                                             Đỗ Chiêu Đức diễn nôm.

         Mừng ngày LỄ CHA, mong rằng tất cả chúng ta đều hiếu thuận với Cha mẹ để làm gương cho con cháu. Đừng để như đôi chim én kia phải chít chiu buồn bã suốt đêm khi đàn con đã theo gió vổ cánh bay xa !…

        Chúc tất cả đều có một ngày LỄ CHA tuyệt vời !

 *** Đọc trong ngày LỄ CHA

                                                                                            杜紹德