Ngày xưa, nhà tôi nấu cơm bằng nồi gang. Cơm gần chín thì ghế (xới cơm) rồi gắp than bỏ lên vung cho cơm chín đều. Cái nồi gang dễ bể chứ không dai như đồng nhôm. Bữa sứt tai, ngày lủng lỗ. Tôi xách ra chợ, đến chổ ông già mặc đồ bộ đội, đội nón cối chuyên hàn nồi, thau bể. Ông có một cái lò nóng theo tôi hồi đó chắc phải ngàn độ, ông lùi hai ba cây sắt vô cho nóng rồi lấy ra, dí vào miếng nhựa cho chảy để hàn thau, hàn rổ. Còn nồi, ấm nước thì ông nung, ông gò, ông gõ sao đó mà sau đó chỗ lủng liền lại, có đời áo vá muôn đời là áo vá, chẳng thẩm mỹ gì cả, áo trắng thì vá màu đen.

                                        Tác giả đang nướng bánh

Cái nồi gang nhà tôi xuất sắc nhất là nấu cơm có cháy, cời than cho đều thì cháy một giề, vàng rụm, giòn tan ăn ngon tuyệt vời. Tôi hay lấy tép mỡ nấu sôi, thả hành lá xắt nhuyễn vô, nêm thêm chút nước mắm để chấm cơm cháy nóng giòn. Có bữa ăn trễ, ăn đến phần cháy thì nguội mất rồi, tôi lấy chút mỡ nước rưới lên lớp cháy, bắc nồi lên bếp xoay trở vòng vòng cho mỡ thấm đều làm nóng giòn và tróc miếng cháy ra khỏi đáy nồi, món này phải làm siêng đâm tỏi ớt làm nước mắm chua ngọt, thả miếng cháy nóng vô cái xèo, no bụng rồi mà ăn hết đáy nồi vẫn còn thòm thèm mãi.
Hồi đó không có tủ lạnh nên nấu cơm thì nấu vừa đủ thôi, nấu dư bị la phí phạm. Cơm nguội muốn ngon thì phải bóp cho rời hạt, cơm cạn nước cho vô nồi hấp chung, lúc cơm chín thì xới trộn đều cả cơm cũ lẫn cơm mới sao cho khéo để người ăn không biết là có ghế cơm nguội. Bữa nào dư cơm nhiều phải đem đi phơi. Tôi sẽ lấy một cái mẹt, rải cơm cho đều, lấy nilon bọc lại hoặc lấy rổ thưa úp dằn cục gạch cho mèo chuột khỏi bươi rồi đem lên mái nhà phơi. Mà quỷ thật, sao thời đó nhà nào cũng nuôi mèo, ban đêm chúng cắn nhau nghe sợ gần chết! Cơm khô thật khô và thơm phưng phức mùi nắng thì đem cất vô chạn để dành ngào đường ăn chơi; cơm mà hơi thiu, nổi mốc thì bỏ bịch, đem ra trước cửa treo trên song sắt, buổi tối sẽ có bà xe đạp chở hai thùng nhựa hai bên đi lấy về nấu cám nuôi heo.
Bây giờ, trẻ con có biết đâu một thời cả nước ăn bo bo thay cơm? Nếu sang hơn tí thì ăn cơm độn khoai lang khoai mì. Tôi thích ăn cơm độn khoai mì nhất vì nhà rất ít “được” ăn cơm độn. Củ mì ngâm cho nở rồi xắt nhỏ nấu cơm. Tôi sẽ dùng một cái bao bỏ cơm và khoai vô khi chúng còn nóng rồi dùng khăn nhồi liên tục cho đến khi cơm và khoai dẻo thành một khối như bánh thì đem chấm muối mè. Đây là biến tấu của món cơm nắm chứ gì đâu nhưng bây giờ tôi mới nghĩ ra. Cái thời nhà giàu phải mua gạo nguyên bao 50 đến 100kg, để sẵn trong nhà. Dưới quê thì đem thóc đi xay, đi chà cho ra gạo. Nhà tôi toàn ăn gạo dưới quê chở lên, mỗi lần mua hai tạ. Có lần nhà hết gạo, tôi được sai đi xuống xóm dưới mua. Mua 5kg, bà bán ác ôn bỏ vô túi giấy, tôi bê về bao lủng lỗ gạo chảy tràn ra đường bị mẹ mắng nên thân. Mắng vì đổ gạo thì ít mà sĩ diện xấu hổ thì nhiều “Trời ơi, đã phải đi mua gạo ký mà còn đổ ra đường làm nhục mặt mẹ” rồi quay ra chửi phong long bà bán gạo dưới quê đã nhắn xe cả tháng trời nay mà sao chưa đem gạo lên? Bây giờ nhà giàu cũng đi siêu thị mua bao 5kg -10kg, ngày nấu 1-2 lon thôi vì ăn nhiều đồ ăn hơn cơm mà để lâu gạo hết ngon còn gì? Mà chẳng hiểu sao ngày xưa cứ có quan niệm nhà giàu nhà nghèo, bây giờ thậm chí còn không biết mặt hàng xóm. Bà đi lấy cơm thừa canh cặn nuôi heo thì gần như tuyệt chủng mất rồi!
Bây giờ, nấu nồi cơm điện thèm quá giề cơm cháy. Nồi cơm hiện đại khỏi cần khéo léo, nồi không dính cơm dẻo mà rời. Có nhà sản xuất nào sản xuất giúp tôi nồi cơm chỉnh được chế độ cơm cháy, sao cho miếng cháy đáy nồi mong mỏng, vàng giòn rùm rụm y như ngày xưa?

Khánh Vân

                                                       cơm cháy