Trong cuộc đời không phải mãi êm xuôi êm ả, cũng có lúc gập ghềnh, thất bại. Tìm được sự đồng cảm, tha thứ, an ủi, khuyên nhủ sẽ là một khích lệ cho người gặp cảnh không vừa ý.

        “Đắng khổ qua, chua đà chanh giấy

         Ngọt thứ mấy cũng tiếng cam sành 

         Xe lửa đâu đâu cũng tựu lại Bến Thành

         Dù ai ngăn qua đón lại, dạ em không đành thời thôi

       

           “Trống treo ai dám đánh thùng 

          Bậu không ai dám dỡ mùng chun vô”

       

          “Gió đẩy đưa lược thưa uốn éo

         Gởi thơ về dạy khéo kẻo quên”

        “Bìm bịp kêu nước lớn em ơi

         Buôn bán không lời, chèo chống mỏi mê”

        “Chim khôn kêu tiếng rảnh rang

         Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe”

        “Chim khôn tránh bẫy tránh bờ

         Người khôn tránh đứa hồ đồ mới khôn

        “Cục đá lăn nghiêng lăn ngữa

         Khen ai khéo sửa, cục đá lăn tròn

         Anh giận thì nói vậy chớ dạ còn thương em”

        “Trách mẹ cha, qua không trách bậu

         Cha mẹ ham giàu gả bậu đi xa”

        “Rượu ngon bất luận ve sành

         Thịt ôi khéo ướp tiêu hành cũng ngon”

        “Chim khôn tránh bẩy tránh bờ

         Người khôn tránh đứa hồ đồ mới khôn”

        “Đèn treo cột đáy, nước chảy lồng đèn xoay

         Đôi đứa ta đi ra cũng xứng, đứng lại cũng vừa

         Tại cha với mẹ kén lừa sui gia”

 

        “Trách ai rọc giấy bỏ bìa

         Khi thương- thương vội, khi lìa- lìa xa”

        “Bảy với ba tính ra một chục

         Tam tứ lục tính lại cữu chương

         Liệu bề đát đặng thì đươn

         Đừng gầy rồi bỏ thế thường cười chê”

 

Trong tình yêu thì không nên tính toán như những con số vô tình. Nhưng trong việc xây dựng gia đình cũng nên chú ý việc đảm bảo an toàn cuộc sống, đừng để xảy ra những khó khăn cản trở dẫn đến việc phải đổ vỡ, hục hặc. Giống như khi đan thúng rỗ, phần đan phẳng cho mành mê gài nan long mốt, long hai rất dễ. Đến phần đát, là công đoạn dùng những nan tre vót nhỏ mịn đan theo kỷ thuật chia bốn hình bán nguyệt trên chu vi mê thúng. Việc làm khó khăn nầy tác dụng uốn cho tấm mê phẳng từ từ đứng lên chụm lại, tạo hình lòng thúng tròn trịa bầu bỉnh. Xong rồi “nức” vành thúng bằng những nan tre lớn và kết lại bằng những sợi da mây rất nhỏ. Hoàn tất công trình, vui vẻ cả nhà.

        “Trách lòng con chó nhỏ sủa dai

         Đêm năm canh anh tới, nó sủa hoài sáng đêm”

        “Gió đưa trăng thì trăng đưa gió

         Trăng lặng rồi, gió biết đưa ai”

        “Ví dầu bậu có muốn thôi

         Bậu gieo tiếng dữ để rồi bậu ra”

        “Tay bưng dĩa muối chấm gừng

         Gừng cay muối mặn, xin đừng bỏ nhau”

        “Dốc lòng trồng cúc hai hàng

         Hay đâu cúc mọc mỗi hàng mỗi cây”

        “Cầu cao ván yếu, con ngựa nhỏ xíu nó chạy tứ linh

         Em đi đâu tâm tối một mình, hay là em đã tư tình với ai”

 

        “Tiếng đồn cha mẹ em hiền

         Cắn cơm không bể, cắn tiền bể hai”

 

        “Công anh xúc tép nuôi cò

         Cò ăn cho lớn, cò dò lên cây”

        “Cây vông đồng không ai trồng mà mọc

         Thiên sanh nhơn, hà nhơn vô lộc

         Địa sanh thảo, hà thảo vô căn

         Thuở xưa không biết nên lầm

         Bây giờ biết đặng, vàng cầm cũng buông”

        “Chiều chiều gọt mướp nấu canh

         Chạy vô xách chảo, gặp anh trèo giàn

         Thôi thôi thiếp chẳng ưng chàng

         Đôi bông thiếp trả, đôi vàng thiếp xin”

 

Ngày xưa có tục lệ, sau lễ hỏi xong thì chàng rể phải qua nhà ba má vợ để “làm rể”. Nhiệm vụ nầy là chuẩn bị các thứ như sửa sang nhà cửa, xay lúa giả gạo, chẻ củi chất vựa cho đám cưới sắp tới, kể cả công việc không dính líu như tát vét mương và phụ giúp ruộng nương nếu đúng dịp. Và thêm một lý do là cho đôi trai gái có dịp quen biết nhau, bởi trước đó có thể họ quen biết sơ sài hoặc hoàn toàn xa lạ. Do làm việc nhiều mà không dám ăn thẳng kè như ở nhà mình, nên khoảng 3 giờ chiều chàng ta ngó trước sau rồi lén trèo lên giàn treo thức ăn trên chái bếp coi có món gì đở đói. Không may cho anh, cô vợ tương lai không thương tình mà nỡ lòng bắt tội. 

Chiếu theo gia pháp “Gái lộn chồng của một đền hai. Trai hồi vợ gia tài mất hết”, cô gái tuyên bố không ưng và tịch thu phân nửa vòng vàng bên đàng trai đi cưới. Chỉ trả lại đôi bông cho chàng trai xấu số lấy kinh nghiệm để còn chút của mà đi cưới vợ khác.

        “Tưởng giếng sâu anh nối sợi dây dài

         Hay đâu giếng cạn, anh tiếc hoài sợi dây”

        “Con chim nho nhỏ, cái lông nó đỏ, cái mỏ nó vàng

         Nó kêu bớ nàng sao nỡ bỏ anh”

        “Quả năm ngăn trong lòng đựng mứt

         Em có tiếng gì mà anh vội dứt tình thương”

        “Ngọn cỏ phất phơ, ngọn cờ phơ phất

         Nồi đồng sôi, nồi đất cũng sôi

         Như hai đứa ta, duyên nợ định sẵn rồi

         Tại sao cha mẹ nỡ ngăn đôi cho đành”

        “Quạ đen lông kêu bằng ô thước

         Em có chồng, vô phước anh thương”

        “Kê tai hỏi nhỏ Phật đồng

         Trai tơ lậy gái có chồng đặng chăng”

        “Sông sâu biết bắc mấy cầu

         Phận em là gái, biết hầu mấy nơi”

 

        “Phải chi nhan sắc em còn

         Anh vào chốn đó chiều lòn cũng cam”

 

        “Đá cheo leo trâu trèo trâu trợt, ngựa trèo ngựa đổ

         Tiếc công anh lao khổ tự cổ chí kim

         Đứt dây nên gỗ mới chìm

         Tại cha với mẹ, anh mới tìm nơi xa”

 

Ngày xưa, những nhà có con gái đến tuổi cập kê thì thường có những cậu trai làng tò vè tới lui. Nhiều chàng bạo dạn nhào vô tự nguyện gánh vác giúp việc nặng nhọc cho gia đình cô gái, công việc mà trâu ngựa cũng phải què. Nhưng cha mẹ cô gái nhờ vả một thời gian rồi chấm dứt quan hệ. Chàng thanh niên ngậm ngùi tìm nơi khác.

        “Gió đưa bụi chuối sau hè

         Anh mê vợ bé bỏ bè con thơ

         Con thơ, tay ẳm tay bồng

         Tay nào xách nước, tay nào vo cơm”

        “Gió đưa cây cải về trời 

         Rau râm ở lại chịu đời đắng cay”

        “Con cá lý ngư, sầu tư biếng lội

         Con chim xa cành lìa cội biếng bay”

        “Gió đưa cô Tảo cô Tần

         Đưa cô xuống vịnh, cô lần cô lên”

        “Chiều chiều ông Ngữ đi đăng

         Cá tôm mất hết, nhăn răng cười hoài

         Chiều chiều ông Ngữ đi cày

         Trâu mang gãy ách, ngồi bờ khoanh tay”

        “Mười giờ thầy chánh về Tây

         Cô Ba ở lại lấy thầy thông ngôn”

 

                                                                                xox

  

        “Chanh chua thì khế cũng chua

         Chanh bán có mùa, khế bán tư niên (quanh năm)

Chắc là ông bà muốn nói khi cần chất chua cho một việc nhất định, thì thay vì dùng chanh thì nên dùng khế sẽ dễ tìm và rẻ hơn.

 
        “Bước lên trường án, vỗ ván cái rầm

         Vỗ vai anh Biện, bạc tiền để đâu” 

        “Ngó lên chót vót ngọn bần

         Thấy ba ông Địa ở trần nấu cơm

         Ông kia xách chén lại đơm

         Ông nọ lụm cụm, nồi cơm chín rồi”

 

        “Trâu anh con cỡi con dòng

         Lại theo con nghé, cực lòng thằng chăn”

Ở nông thôn, một người giữ số trâu đó cũng chưa đến nỗi phải than cực. Hay là ẩn ý ví von câu chuyện nói về một chàng trai tơ cưới một phụ nữ đã có con nhỏ và bà mẹ vợ già yếu. Nếu thực vậy thì cũng nên khen tình yêu và lòng tốt bảo bọc cho một gia đình yếu đuối.

     

        “Mười giờ tàu lại Bến Thành

         Súp lê vội thổi, bộ hành lao xao”

 

        “Gió nam non thổi lòn hang dế

         Bớ anh học trò mưu kế anh đâu

         Mưu kế tôi để ở nhà

         Đâu dè em hỏi tôi mà đem theo”

        “Ầu ơ con cá nấu canh

         Bỏ tiêu cho ngọt, bỏ hành cho thơm”

        “Chiều chiều quạ nói với diều

         Ở bên đống trấu có nhiều gà con”

        “Cây khô tưới nước cũng khô

         Vận nghèo đi tới xứ mô cũng nghèo”

        “Củi tre dễ nấu, chồng xấu dễ xài

         Ham chi bóng sắc mà nó hành hài tấm thân”

        “Trắng da vì bởi phấn dồi

         Đen da cũng bởi thiếp ngồi chợ trưa”

 

        “Tẳn mẳn tê mê vì cô bán rượu

         Liệt chiếu liệt giường vì bởi mụ bán men”

        “Lưới thưa bủa lấy cá duồng

         Buông lời hỏi bạn, bơi xuồng đi đâu”

        “Thế thường gần mực thì đen

         Chứ đêm hôm tăm tối, gần đèn sáng trưng”

        “Trăng lên khỏi núi, khuất bụi chuối con trăng mờ

         Tiếng anh ở chợ sao khờ bán buôn”

        “Lọng che sương, dù sườn cũng lọng

         Ô bịt vàng dù trọng cũng ô”

Lọng và ô là những vật dùng để che mưa nắng. Nhưng lọng thường để cho vua chúa và giới quý quyền sử dụng, lọng có tán lớn và cán cao to do người hầu cầm giữ. Theo quan niệm xưa cũ, dù cho chiếc lọng rách nát trơ sườn nhưng vẫn còn danh tiếng quý quyền. Còn chiếc ô có cán nạm vàng thì vẫn là chiếc ô dân dã.

        “Má ơi con má hư rồi

         Còn đâu má gả, má đòi bạc trăm”

        “Má ơi con má chính chuyên

         Ghe hầu đi cưới một thiên tiền đòi

         Không tin mở hộp ra coi

         Nữ trang ở dưới, tiền đòi ở trên”

Những nhà giàu ở nông thôn ngày xưa thường sắm ghe hầu, dùng chở người trên sông. Thuyền độc mộc được đẻo da móc ruột từ nguyên thân cây gỗ quý. Ghe hình thuôn dài, lái mủi đẻo quớt cao lên và điêu khắc hoa văn chìm nổi, thân ghe sơn màu rực rở. Ghe có 2 tay chèo hoặc nhiều hơn tùy mức giàu sang của chủ, thường thì có thêm một tài công để chỉ huy lúc ghe di chuyển và coi sóc lúc cặp bến. 

          

        “Phụng hoàng đua, se sẻ cũng đua

         Dạo chơi trước miễu rồi lại sau chùa

         Em dụng người quân tử, chớ chốn quê mùa thiếu chi”

 

                                                                           xox

        Câu hát ru em là tài sản văn hóa của làng xóm, của một vùng, của dân tộc. Một gia đình không thể nào ghi lên và phân loại rạch ròi được hết. Những người viết bài nầy ước mong nhận đươc sự bổ túc và sửa chửa chính xác từ các bạn bốn phương.

 Trân trọng.

Một Lúa

 

Xem thêm phần 1

https://tongphuochiep-vinhlong.com/2013/09/tan-man-ve-cau-hat-ru-em-ky-1/