Tôi trót mang bệnh mê sách từ nhỏ nên thấy người đồng bệnh tương lân. Ở Bình Hòa Phước gần thị trấn Chợ Lách, cách nhau mười hai cây số , nghe nói ở đó có thầy Ba Tiễng một  tay chơi sách xưa, tôi lân la tìm đến ông. Không biết ông mê sách tự bao giờ nhưng nhìn tủ sách của ông thì ai cũng mê. Nhà thì lợp lá, chung quanh toàn tủ sách, tủ nào cũng chứa hai ba lớp trong và ngoài chứ không phải để gáy sách bên ngoài để dễ thấy. Ông có một sơ đồ từng tủ để tìm sách, bởi vì có những quyển không nằm ngoài mặt tiền, bị che khuất bên trong phải viết trên sơ đồ cho dễ tìm. Nhìn tủ sách , tôi thấy cứ năm quyển là có cột dây lại, làm như vậy để không ai tự tiện lấy một cuốn để xem được mà phải lấy cả năm cuốn.  Lấy năm cuốn thì kệ sách trống chỗ lớn , lấy ra một cuốn rồi cột lại thì chủ nhân cũng biết vì chỉ còn bốn quyển ! Một cách kiểm tra lạ nhưng hay!

Báo của ông được lưu trữ từ năm 1930, hồi ông mới 15 tuổi, ông đọc được chữ Pháp và chữ Hán , giáo sư Việt Văn trường Nguyễn Thông (Vĩnh Long) và các trường tư thục trong tỉnh từ năm 1953, đến 1976 xin nghỉ vì bệnh. Thú chơi của ông có cả tem nước ngoài, tiền các nước , sách báo .. Những báo ông lưu trữ có cả Đông Dương, Nam Phong tạp chí. Ông cho tôi xem những tranh biếm họa Lý Toét, Xã Xệ ngày xưa, những hình quảng cáo của các báo hồi năm 1952. Tôi thấy tờ tạp chí Đông Á xuất bản năm 1945 hình thức không thua gì các tạp chí Từ Quang.. bây giờ, như khổ nhỏ hơn. Ông kể lại thời kỳ chiến tranh với Pháp, ông đem sách bỏ vào bao bố treo lên xà nhà, lính thấy vậy kéo xuống dẩm đạp trong đó xem có giấu vũ khí chi không, nhưng thấy toàn là sách ! Về nhật báo thì tôi thấy ông có báo trước 1960, mỗi loại báo ông giữ một tờ “Số ra mắt”, trong đó có Sài gòn Mới, Chính Luận, Thần Chung, Buổi sáng … Ông nói, giữ làm sao hết, chỉ một tờ tiêu biểu cho con cháu biết hồi đó báo này cái măng sét nó như vầy.

Năm 1993, lúc đó ông gần 80 tuổi, tôi có đưa giáo sư Trần Hữu Tá về thăm ông. Hai bậc tiền bối sống cùng thời, cùng đam mê sách như nhau, trò nói chuyện sách báo ngày xưa làm bọn học trò như tôi nghe mết không thôi. Tôi có cảm tưởng hai người giống nhân vật thấy ký và độc giả Tư Có trong truyện ngắn Tình Nghĩa giao khoa thư của Sơn Nam. Người này nói một câu, ông kia họa theo một chuyện và buổi trò chuyện kéo dài không biết mệt mỏi.

Dạo ấy , tôi định viết bài giới thiệu kho sách quý ở thôn quê, các bạn văn tôi nói đùa, ông định chỉ điểm cho  người ta xuống phá nát tủ sách của ông ấy hả? Để yên , chúng mình còn đến tìm hiểu, nghiên cứu được; viết giới thiệu thì kho sách ấy không còn. Mà thật, khi ông qua đời, người thừa kế không mê sách như ông thì lượng sách ấy phân tán khắp nơi. Ông có người cháu rể là anh Phù Sa, tổng biên tập báo Vĩnh Long biết mình cũng không giữ được, anh nói có giới thiệu cho Thư viện Vĩnh Long đến mua và để lưu trữ giúp, không biết chuyện chuyển giao ấy có thành công hay không ?

Khi giao lưu với nhóm văn nghệ Tiền Giang, tôi lại quen được ông thầy Nguyễn Văn Quý, sách vở của ông thì vô số kể, cái mê sách của ông cũng lạ. Một quyển sách hay như Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân ông có tới mấy cuốn. Cuốn xuất bản lần nhất, lần hai, lần tư … ông nói mỗi lần xuất bản đều có thêm bớt khác nhau do sự kiểm duyệt của chính quyền thời đó. Sách Hồ Biểu Chánh ông có đầy đủ , nhờ vậy mà khi phong trào in sách Hồ Biểu Chánh nở rộ của NXB Tiền Giang là có phần đóng góp của ông. Ông nói với tôi hồi đất nước mới thống nhất, nhà văn Nguyễn Công Hoan vào Mỹ Tho được ông tặng lại quyển Bước đường cùng ( XB năm 1938) khiến nhà văn mừng rỡ khi gặp lại đứa con tinh thần của mình.

Tủ sách của ông có nhiều loại, loại nào ông xem là sách quý thì đưa vô tủ kiếng, sách thường thì ngoài kệ. Mỗi lần từ Sài Gòn về Bến Tre tôi đều ghé thăm ông để trò chuyện về sách. Tuy là người sống ở thành phố nhưng sự hiểu biết về sách của tôi kém xa ông. Gặp ông để nghe, cuốn sách nào mới ra, sách nào được dư luận bàn tán. Ông chỉ cho tôi một vài mánh mua sách. Cùng là một tựa sách, nhưng nhiều khi xuất bản ở hai nhà xuất bản, có thể là sách của nhà xuất bản văn học, có thể là nhà XB Kim Đồng. Ông khuyên tôi nên mua thêm sách của Kim Đồng, sách đẹp, bìa cứng giá cũng thấp hơn, có lẽ vì sách này được nhà nước tài trợ hay sao đó(?) Nhờ chỉ điểm như vậy, tôi ra hiệu sách của NXB Kim Đồng lượm được bộ sách Bè Trầm của Nguyễn Trọng Tín chỉ có 6 ngàn đồng/cuốn, trong khi cùng tựa đó của nhà xuất bản khác giá gấp hai hoặc ba lần !

Tuy nhà là một kho sách lớn nhưng ông Quý cũng thường đến thư viện Mỹ Tho để nghiên cứu. Tôi có người em làm quản thủ thư viện này, nên hỏi thăm sức khỏe của ông thì cũng qua đường dây này.  Mỗi lần tết đến về Bến Tre bằng xe máy, ngang qua Mỹ Tho tôi ghé nhà ông, trước là thăm ông , sau là trò chuyện mê sách. Nhớ có lần đến thăm ông bệnh nặng, ông nằm ghế bố vậy mà nghe tôi ghé, ông ngồi bật dậy nói chuyện với tôi gần hai giờ đồng hồ mà không thấy mệt chi cả. Chuyện bạn bè ở Bắc gửi sách biếu ông, chuyện ông có bài đăng trên báo Ấp Bắc. Sau đó vài tháng, theo thói quen, tôi cũng đến thăm ông vào dịp tết, vô nhà thì thấy ông đã  hưởng khói hương trên bàn thờ. Tôi không ngờ lần gặp lúc ông bệnh kỳ trước là lần gặp ông cuối cùng! Ông Nguyễn văn Quý ra đi thì tôi không lo, bởi con trai ông là Thái Duy đang là phóng viên báo Âp Bắc.

Ông Nguyễn Văn Tâm là bạn già của ông Sơn Nam, giáo viên tiểu học ngày xưa. Tôi quen ông Tâm qua nhà văn Sơn Nam vì thường uống cà phê sáng ở thư viện Gò Vấp. Ông Tâm có thói quen mỗi sáng chủ nhật đi lễ nhà thờ ở Phú Nhuận, qua uống cà phê với Sơn Nam và các bạn ở thư viện. Từ khi Sơn Nam bị tai nạn giao thông , rồi mất đi, ông chuyển xuống uống cà phê với các đồng nghiệp cũ ở thư viện Gia Định, gần Lăng ông Bà Chiểu. Sau khi uống cà phê là ông đi lựa sách ở khu sách cũ đường Trần Huy Liệu, sách của Sơn Nam viết là ông gom hết.  Ngoài sách của Sơn Nam, những báo viết về Ông già Nam bộ này ông cũng gom,  bài viết đăng trong báo  thường không ngay ngắn và theo khuôn khổ như sách, nên ông cắt từng bài dán vào tờ giấy cừng trên khổ A4 xong ép plastic lại trông đẹp mắt. Nếu so sánh sách của ông với các tay mê sách khác thì số lượng của ông không nhiều, nhưng nếu riêng về tác giả Sơn Nam thì không ai qua ông được. Chính vì vậy mà Nguyễn Trọng Tín phong cho ông là Đệ nhất độc giả và các nghiên cứu sinh làm đề tài về Sơn Nam phải cần đến tủ sách của ông.  Sau khi Sơn Nam qua đời, ông Tâm chuyển sang sưu tầm tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tư, nhưng không biết ông mua sách tới năm nào thì ngưng bởi Nguyễn Ngọc Tư còn trẻ, còn ông thì đã hơn  bát tuần rồi.

Ở tỉnh lẻ gặp các tiền bối mê sách tôi cứ nghĩ là do họ hấp thụ nền văn hóa xưa, ngày nay chắc hiếm người vì  sách trên mạng có rất nhiều, ai mà mua sách nữa. Ấy vậy mà gần đây tôi gặp anh Trần Trọng Quốc Khanh có trong nhà hơn ba ngàn quyển, từ Phật Giáo đến Ki tô giáo, từ tài chính đến triết học. Anh mua sách từ năm 26 tuổi khi đã ra trường có việc làm, có tiền mới mua sách được. Đối với anh  mua sách không phải để chưng, để khoe, mà là muốn ủng hộ cho nhiều người trong xã hội, trong đó có tác giả, dịch giả, nhà xuất bản, nhà in, nhà sách và nhân viên trong chuỗi sản xuất, kinh doanh đó. Anh còn chủ trương mua sách gốc,  không mua sách in lậu vì muốn ủng hộ chính tác giả. Anh nói, cứ mua sách về trước đã, nếu không đọc hoặc đọc không hết thì vẫn còn cơ hội trao tặng lại cho người khác. Theo anh, góp phần tạo thu nhập cho người khác tức là tạo thu nhập cho chính mình.

Để có tủ sách này, hàng tháng anh ra nhà sách ít nhất hai lần để xem có sách mới hay sách mới tái bản. Nhìn kệ sách của anh, tôi thấy có 40 bảng phân loại chủ đề sách rất rõ ràng, giúp anh tìm nhanh những quyển sách có chủ đề đang quan tâm. Bảng phân loại chủ đề được thiết kế với màu nhũ vàng, nhìn xa trông giống như những ánh sao vàng tỏa sáng.

Lập tủ sách gia đình hay cường điệu thêm chút là “thư viện mi ni” , anh mong muốn bạn bè, thân hữu khi đến nhà uống trà đàm đạo sẽ cảm thấy ấn tượng về một kệ sách được sắp đặt tỉ mỉ. Đã có nhiều bạn đến nhà chơi, thấy bắt mắt về “thư viện” mi ni này, họ chụp nhiều hình ảnh ở đây  để lưu niệm.

Trong những người mê sách, đa số ít ai nói về lợi ích của nó, dù họ biết sách đem lại sự uyên bác, trí tuệ, nhưng khi trả lời họ khiêm tốn nói rằng chơi sách hay mê sách làm thỏa tính đam mê của mình như mê cây cảnh, mê đá gà; còn hại thì nhiều người cũng thấy, hao tài, mất thời gian bảo quản . . . Nhưng với Quốc Khanh, anh cho rằng mê sách bớt thói kiêu ngạo, dạy đời, bớt phê bình, chỉ trích, ganh tị, đố kỵ, ích kỷ. Đọc sách để chấp nhận sự khác biệt, đa dạng, sáng tạo, biết hài hước, lôi cuốn người khác.

Lương Minh

chú thích ảnh: Phòng sách của NS Mộc Quốc khanh