Nén tâm hương tưởng nhớ nhạc sỹ Mặc Thế Nhân (1939-2025) 
“Xin trả tôi về ngày xưa thơ mộng đó/ Bên mái tranh chiều, ngồi ngắm áng mây trôi/ Mẹ quê đun bếp nghèo, thơm mùi rơm qua khói mờ/ Ôi tình quê trìu mến./ Xin trả tôi về miền quê hương nhỏ bé/ Có lũy tre vàng, bờ lúa sát ven đê”…
(Trả tôi về- Mặc Thế Nhân)

Người viết tình ca hay da diết vừa nằm xuống (ngày 8/8/2025) nhưng những bản tình ca thì vẫn ở lại với người yêu nhạc. Nhạc sỹ Mặc Thế Nhân tên thật là Phan Công Thiệt sinh năm 1939 tại Gò Vấp, tỉnh Gia Định. Trong một gia đình trung lưu. Gò Vấp khi ấy còn là một vùng bán thị thành, cuộc sống vừa đủ để nuôi giấc mộng văn nghệ. Cha mẹ ông không phải là nghệ sỹ nhưng yêu âm nhạc, thầm lặng khuyến khích đã giúp cho cậu bé yêu thích ca từ và giai điệu từ lúc lên mười tuổi, 13 tuổi tham gia văn nghệ học đường. Năm 17 tuổi, ông nộp đơn thẳng vào trường ca vũ nhạc phổ thông Sài Gòn, những tên tuổi âm nhạc miền Nam cũng xuất thân từ cái nôi này. Ở đó ông được học với những cây đại thụ của âm nhạc. Ra trường ông gia nhập băng nhạc Hoa Niên, trình diễn qua làn sóng phát thanh. 19 tuổi có ca khúc đầu tiên, và bắt đầu trở thành người đóng góp cho dòng nhạc tình ca Việt với nhiều bút danh như Nhã Uyên, Phan Trần, Trùng Dương, nhiều hơn cả là bút danh Mặc Thế Nhân mà theo ông là “góp chút mực cho đời”. Ông còn mở lớp dạy nhạc lý tại các trường tư thục, một trong những học trò đầu tiên mà ông đào tạo đó là danh ca Hương Lan. Ông chỉ nói rằng: “Tôi không tạo ra ca sỹ, tôi chỉ giúp họ lắng nghe tiếng hát thật sự bên trong”. Ngoài âm nhạc ông còn là ký giả tân nhạc, kịch trường dưới bút danh như: Mộng Thu và Giáng Ái Sỹ. Cộng tác với các tờ báo như: Lẽ Sống, Bình Dân. Tại đây ông vừa phê bình âm nhạc, vừa viết kịch ngắn và nhận định đời sống văn nghệ Saigon. Như vậy Mặc Thế Nhân không chỉ là nhạc sỹ, nhà báo, khi cần ông còn là đạo diễn sân khấu cho các ban văn nghệ địa phương. Năm 1960 ông thành lập các ban văn nghệ thuộc thông tin quận Nhất, tổng hội học sinh Đô Thành và ban luân vũ. Mặc Thế Nhân âm thầm đóng góp với các vai vừa là nhạc sỹ, ký giả, người đào tạo và tổ chức. Năm 1958 ông ra mắt ca khúc Trăng Quê Hương, năm 1959 ra mắt ca khúc Vui Tàn ánh lửa. Hai bài hát đầu đời chưa nổi tiếng nhưng đánh dấu sự hiện diện của mình trong làng nhạc, bước đầu định hình phong cách nhạc trữ tình da diết. Đầu năm 1970 ông cho ra mắt loạt băng nhạc mang tên Nhã Ca. Đó là tên gọi và khái niệm nghệ thuật mà ông theo đuổi, Âm nhạc là ghi lại cái đẹp được tách ra từ nỗi đau. Ông còn mở lớp dạy nhạc tại khu Đa Kao quận Nhất, đào tạo các giọng ca trẻ cho đến 1975.
Nhạc của ông đã lay động trái tim hàng triệu khán thính trong nước và hải ngoại hơn nửa thế kỷ qua và tin rằng sẽ vẫn còn chạm đến rung cảm của thế hệ mai sau. Bởi vì mỗi ca khúc là một chuyện tình có thật. Chắc hẳn ai đã từng yêu, từng đổ vỡ, từng buồn khi tiễn người mình thương lên xe hoa thì âm giai của Mặc Thế Nhân là nỗi đồng cảm sâu lắng nhất. Nó như một bản nhạc ông viết cho chính tâm trạng của người từng yêu và tan vỡ,…Ngoài viết nhạc ông còn làm thơ nữa. Ông đã sáng tác trên 100 ca khúc, nhưng những bản tình ca như bài hay nhất là: Cho Vừa Lòng Em, Trả tôi về, Em về với người và tương tư 4. Người ta hát nhạc ông thì nhiều nhưng cái tên Mặc Thế Nhân không phải ai cũng biết cho đến khi ông từ giã cõi đời nhưng nhạc của ông thì những người yêu dòng nhạc trữ tình không ai là không biết, không ai là không thuộc dù chỉ một bài hay một vài câu.
Bản nhạc “Em về Với Người” ra đời sau khi ông nhận được thiệp hồng người yêu báo tin đi lấy chồng. Một mối tình không thể quên. Vài tháng sau, vẫn còn day dứt lắm! Ông viết tiếp bài “Cho vừa lòng em”. Bản nhạc chẳng cần những ca từ hàn lâm hay kỹ thuật hòa âm cầu kỳ. Chỉ cần chuyển tải tình cảm thật với những ca từ dung dị mà chạm trái tim người nghe: “Thôi rồi em đã xa tôi, kể từ đêm pháo đỏ rượu hồng”, “Em đành quên cả sao em?”,…là đủ để con tim người nghe tan chảy. Có người nói ông ít nói và có phần lãng tử, đa cảm nhưng ông sống thật, yêu thật và cảm xúc cũng hoàn toàn thật. Ông nói: “Tôi không sáng tác bằng trí óc, tôi sáng tác bằng vết xước trong lòng”. Cứ mỗi bóng hồng đi qua đời ông hay chỉ là tình đơn phương đều cho ra đời một hai bản nhạc hay có khi cả bộ 10 bài tương tư. Ở đó là những câu chuyện tình dang dở. Khi trái tim thổn thức, đủ yêu và đủ đau. Ông đã viết nhạc bằng cả trái tim của một người từng yêu, từng xao lòng, từng rung cảm. Mỗi cuộc tình đi qua đời ông đều hóa thành những bản nhạc. Nhưng người để lại dấu ấn sâu đậm nhất trong các sáng tác của ông là một bóng hồng xứ Huế, từng sống ở Nha Trang. Hai bản nhạc hay nhất dành cho người tình ông yêu nhưng không đến được với nhau. Vì vậy trong ca từ và giai điệu bài “Em về với người” mang âm hưởng xứ Huế. Đó là người đã khiến ông viết nên hai bản tình ca đau đáu nhất. Hai bản nhạc “Em về với người” và “Cho Vừa Lòng Em” trở thành những ca khúc hit ở thập niên sau 1970.

Còn bản “Tương tư 4” với câu hát nhức nhối: “Phải chi em đừng có chồng và anh vẫn còn đơn côi” người ta đồn rằng nàng thơ trong bản nhạc là ca sỹ Trúc Mai, nàng tài sắc vẹn toàn nhưng lên xe hoa từ rất sớm. Có chăng chỉ là tình đơn phương ở ông mà thôi. Và ai mới là người khiến ông viết nên bộ tương tư từ 1-10, mỗi bài là một lát cắt của tình yêu. Không ai biết và có lẽ cũng không cần biết, bởi người làm tim ông thổn thức đã đi vào âm nhạc. Cuộc tình trên giấy đã biến thành âm nhạc. Vì vậy sự thật đôi khi không cần xác thực chỉ cần cảm nhận.
Ông kết hôn vào lúc ông 24 tuổi (năm 1963) với một người vợ hiền, chung thủy và có với nhau 8 người con. Đôi khi có những rung cảm bên ngoài, những phút xao lòng lại là cách duy trì cảm hứng sáng tác, chỉ xem đó như những cuộc phiêu lưu cảm xúc, và khuếch đại lên để biến thành cảm hứng sáng tạo. Nhưng nhạc sĩ Mặc Thế Nhân vẫn biết điểm dừng, vẫn giữ được gia đình êm ấm với người vợ hiền đầu tiên cho đến tận cuối đời. Nhạc sỹ có thể viết tình ca cho cả thiên hạ nhưng cả đời sống bên một người để bảo toàn mái ấm gia đình và để sáng tác là đủ. Nhạc ông có sức lan tỏa và sống lâu. Bởi vì nó đến từ những rung cảm ngọt ngào và viết ra bằng cảm xúc thật. Nó chạm vào trái tim người thưởng thức và để lại dấu ấn khó quên. Khi người ta yêu, rồi đổ vỡ, chia ly, người ta có chung tâm trạng, họ đến với âm nhạc để tìm tiếng nói tri âm. Đặc trưng của nhạc vàng- một dòng nhạc đầy ám ảnh với nỗi buồn, chất u hoài và âm sắc tan vỡ. Mặc Thế Nhân là một trong những nhạc sỹ đã góp phần làm nên âm sắc đó. Những ca khúc của ông được hàng loạt trung tâm băng nhạc sử dụng trước và sau 1975. Từ Thúy Nga đến Asia hay trong nước nhưng tùy cách người ta nhớ đến ông chứ ông không tự đòi hỏi quyền lợi. Ông cũng ít khi xuât hiện trên sân khấu. Từ chối mọi cuộc mời tham gia talk show hay game show. Ông từng bảo: “Tôi không cần nói thêm vì bài hát của tôi đã nói hết”. Ngay cả Thúy Nga 103 là chương trình hiếm hoi ông đồng ý góp mặt, nhưng cũng chỉ xuất hiện trong 3 phút với vài câu chào hỏi và giới thiệu sơ lược về bài “Em về với người” cho ca sỹ sắp sửa trình bày.
Có lần trả lời phỏng vấn ông nói: “Tôi chỉ góp một giọt mực cho đời. Nếu đời nhớ tôi biết ơn. Nếu đời quên tôi không trách”. Có lần bạn bè thân thiết muốn giới thiệu ông đến nhà sản xuất, ông lắc đầu: “Tôi già không còn sức nghe người ta hỏi những điều không liên quan đến nhạc”.

Năm 2020 ông bị tai biến, sức khỏe giảm, không thể viết nhạc được nữa. Ông được vợ con chăm sóc tận tình từng bữa ăn, giấc ngủ. Và rồi như mọi con người trên thế gian, không tránh khỏi quy luật sinh diệt, ông từ giã cõi đời vào lúc 16 h ngày 8 tháng 8/2025 tại phường An Phú Đông, TP HCM, thọ 86 tuổi.

“Thôi rồi ta đã xa nhau
Kể từ đêm pháo đỏ rượu hồng
Anh đường anh, em đường em
Yêu thương xưa chỉ còn âm thừa.
Em đành quên cả sao em
Kỷ niệm xưa sánh như biển lớn”…
(Cho vừa lòng em- Mặc Thế Nhân)

Nhạc sỹ tài hoa Mặc Thế Nhân – một đời hoạt động nghệ thuật âm nhạc xem như đã hoàn thành sứ mệnh của mình. Ông về cõi vĩnh hằng nhưng những bản nhạc của ông sẽ ở lại với khán thính giả, những người yêu nhạc. Di sản tinh thần ông để lại là những bản tình ca. Trong đó có những nhạc phẩm mà người ta tưởng viết riêng cho mình khi ai đó đã từng yêu, từng đau thương, từng tan vỡ. Ông là người nhạc sỹ kể chuyện tình bằng giai điệu âm nhạc, bằng cảm xúc chân thành, da diết và sâu lắng. Nhớ đến những tâm hồn âm thầm góp một giọng điệu cho âm nhạc Việt Nam, khi tổ chức hay biểu diễn bạn đừng quên tên nhạc sỹ sau mỗi bản nhạc mà họ đã đau đáu viết ra bằng cả nỗi lòng, công sức và trí tuệ!
Xin thắp nén tâm hương tiễn biệt nhạc sỹ Mặc Thế Nhân về miền mây trắng!

Saigon, ngày 13/8/2025

Hoàng Thị Bích Hà