Bài thơ nầy là một trong 39 bài trong Nam Trung Tạp Ngâm, thời kỳ Nguyễn Du làm quan ở Quảng Bình và Huế (1804-1814 ). Năm 1804, ông cáo bệnh từ quan xin về hưu, nhưng chỉ được có hơn một tháng thì có chỉ vua triệu vào cung giữ chức Đông Các Điện Học Sĩ, nên đành phải lên đường phó nhiệm. Bài thơ được làm trong khoảng thời gian nầy.

     香江一片月，        Hương Giang nhất phiến nguyệt,

     今古許多愁。        Kim cổ hứa đa sầu.

     往事悲青塚，        Vãng sự bi thanh trủng,

     新秋到白頭。        Tân thu đáo bạch đầu.

     有形徒役役，        Hữu hình đồ dịch dịch,

     無病故拘拘。        Vô bệnh cố câu câu.

     回首藍江浦，        Hồi thủ Lam Giang phố,

     閒心謝白鷗。        Nhàn tâm tạ bạch âu !

           阮攸                        Nguyễn Du

   

2. CHÚ THÍCH :

    THU CHÍ 秋至 : Mùa thu đến.

    HƯƠNG GIANG 香江 : Con sông chảy giữa kinh thành Huế, một thắng cảnh của tỉnh Thừa Thiên. Năm Ất Sửu (1805), Nguyễn Du được thăng hàm Đông Các Điện Học Sĩ, tước Du Đức Hầu và làm việc tại Kinh đô Huế. Nhưng lòng vẫn đeo nặng mối sầu thiên cổ.

     HỨA ĐA 許多 : là Biết bao nhiêu, chỉ Rất nhiều.

     THANH TRỦNG 青塚 : Trủng là gò đất cao. Thanh Trủng là gò đất xanh vì cỏ mọc, thường dùng để ví với các nấm mồ.

     DỊCH DỊCH 役役 : Chỉ sự làm việc vất vả như ở trong quân ngũ.

     CỐ 故 : là Vì thế, là Cho Nên (Chỉ lý do).

     CÂU CÂU 拘拘 : Chỉ lom khom như gù lưng. Làm quan luôn luôn phải giữ vẻ khúm núm như là kẻ mắc bệnh gù lưng. Vẻ khúm núm của giới quan trường (đối với cấp trên).

     PHỐ 浦 : Có 3 chấm thuỷ bên trái, nên Phố là Bến nước, Bến sông.

     BẠCH ÂU 白鷗 : là Những con hải âu màu trắng.

3. NGHĨA BÀI THƠ :

                                MÙA THU TỚI

       Một mảnh trăng trên dòng Hương Giang đã khơi dậy biết bao là nỗi sầu kim cổ. Chuyện đã qua thì bi thảm như những nấm mộ xanh rì, thu mới đến thì lại làm cho bạc trắng cả mái đầu. Vì mang thân xác của con người nên luôn luôn phải làm việc cật lực vất vả. Và vì không có bệnh nên lại phải tiếp tục khúm núm trong quan trường. (Nếu ngọa bệnh thì khỏi làm việc và khỏi phải khúm núm trước quan trên). Quay đầu nhìn lại bến Lam Giang, ta muốn cám ơn những con chim hải âu trắng xóa đang bay lượn trên bến sông đã giúp cho lòng ta cảm thấy thanh nhàn hơn !

4. DIỄN NÔM :

                                 THU CHÍ

                   

                    Hương Giang trăng một mảnh,

        Lục bát :

                 Hương Giang một mảnh trăng thâu,

                                                                Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm