* Chú thích :

    – Câu LỤC THUỶ PHÙ DUNG Y 綠水芙蓉衣 Có nghĩa : Làn nước trong xanh như được phủ lên một tấm áo bằng hoa phù dung (hoa sen) vậy.

    – PHÙ NHẠN 鳧雁 : là Vịt trời, là Le le, hay lội kiếm cá ăn trong các ao sen.

    – QUẾ TRẠC LAN NHIÊU 桂櫂蘭橈 : cũng cùng nghĩa với QUẾ TRẠO LAN TƯƠNG 桂棹蘭槳, là Cột chèo như cây quế và mái chèo tựa lá của hoa lan. Nói chung đều dùng để chỉ thuyền nhỏ và đep. Ta thường nói thành “Thuyền Quế Chèo Lan”.

    – TRƯỜNG PHỐ 長浦 : là Bến nước dài. Ý nói Sen mọc dài theo bến nước.

    – DAO LỖ 搖櫓 : là Lay động mái chèo. Tức là đang chèo. Ta có các từ LỖ 櫓, TRẠO 棹, TƯƠNG 槳, TRẠC 櫂, NHIÊU 橈 đều dùng để chỉ MÁI CHÈO, Cây Chèo, Cây Dằm để bơi.

    – DIỆP DỮ HOA ĐÀM 葉嶼花潭 : DỮ là Đảo nhỏ, chỗ đất nổi lên giữa sông hồ; ĐÀM là Đầm, chỉ chỗ nước sâu. Nên nghĩa của câu “Diệp dữ hoa đàm cực vọng bình 葉嶼花潭極望平” có nghĩa : Lá ở chỗ cạn hoa ở chỗ sâu gì đều như bằng nhau trong cái nhìn ngút ngàn (CỰC VỌNG là Nhìn mút con mắt).

    – GIANG ÂU VIỆT XÚY 江謳越吹 : ÂU là Âu ca; XÚY là Thổi sáo thổi tiêu; Nên Giang Âu Việt Xúy là chỉ chung các điệu hát hò trên sông nước của vùng đất Giang Nam.

    – GIAI KỲ BẤT KHẢ TRÚ 佳期不可駐 : là Những ngày tháng êm đẹp bên nhau không thể tìm lại được nữa.

    – CỰ 渠 : Phiếm chỉ Đại từ ngôi thứ ba, chỉ : Nó, Chúng nó; Họ, Bọn họ.

    – XƯỚNG GIA 娼家 : Con nhà hát xướng. Phường chèo.

    – QUAN ĐẠO 官道 : là Đường cái quan, chỉ đường lớn.

    – BẢ TANG DIỆP 把桑葉 : là Hái lá dâu tằm ăn.

    – TRÙ ĐIỆP 稠疊 : là Rậm rạp, um tùm.

    -…BỔN TU MI 本羞眉 : Vốn thẹn với chân mày.

    -…CƯỞNG NHƯ GIÁP 強如頰 : Miễn cưởng giống như đôi gò má.

    – TƯ 茲 : là Nơi đây, là Lúc nầy. THÌ 時 : là Lúc, Lúc đó.

    – CỘNG ĐẾ 共蒂 : là cùng một đài hoa nở ra hai đóa hoa.

    – LIÊN TY 連絲 : là Liền tơ, khi củ sen hay ngó sen bị bẻ đôi thì những sợi tơ vẫn còn dính liền nhau ở giữa. Cụ Nguyễn Du cũng đã dùng ý nầy để diễn tả tâm lý của Thúy Kiều khi đã về với Từ Hải nhưng vẫn còn nhớ đến Kim Trọng với đôi lục bát sau đây :

                        Tiếc thau chút nghĩa cũ càng,

    – GIAO PHỐI GIẢI 交佩解 : là Đưa tặng đồ đang đeo trong mình.

    – NHẠN THƯ TRÌ 雁書遲 : là Cánh nhạn đưa thư đến muộn.

    – VỊ YẾT 未歇 : là Chưa ngơi nghỉ.

    – HẠO ĐÃNG 浩蕩 : là Ào ạt, là Rầm rô.

    – BỒI HỒI 徘徊 : là Dùng dằng , Chần chừ, Nấn ná.

    – NGÔ CƠ VIỆT NỮ 吳姬越女 : Chỉ chung các cô gái đẹp của đất Ngô Việt xưa, của vùng sông nước Giang Nam nói chung.

    – PHONG NHUNG 豐茸 : là Đầy đặn nở nang. Như cụ Nguyễn Du đã tả vẻ đẹp của  Thúy Vân là :

                         Vân xem trang trọng khác vời,

    – LỘ KỶ TRÙNG 路幾重 : Đường xa mấy dặm ngàn; ý chỉ thật xa xôi cách trở.

            

* Nghĩa bài thơ :

                         KHÚC HÁT HÁI SEN

        Hái sen về, nhìn lại hồ sen, làn nước trong xanh như được phủ lên một tấm áo bằng hoa phù dung. Gió thu làm dậy sóng khiến các con vịt trời bay lên tán loạn. Thuyền quế chèo lan xuôi dòng theo bến nước. Quần là tay ngọc nhẹ nhàng lay động mái chèo. Nơi bờ cạn nước sâu đều phủ đầy cả lá và hoa sen nên trông bằng phẵng đến mút cả tầm mắt. Tiếng hò hát và tiếng sáo réo rắc trên sông nước làm dậy lên mối sầu tương tư. Sầu tương tư, thời gian sum họp vui vẻ nay còn đâu, người chinh phu ngoài biên ải vẫn chưa về; Cô gái hái sen đất Giang Nam giờ đã về chiều. Giờ đã về chiều, không phải họ đều là những phường chèo cả đâu. Những cô gái hái dâu trên đường cái quan, làm sao mà so được với các nàng hái sen trên sông nước. Hoa sen rồi lại hoa sen; Lá sen sao mà tràn ngập. Màu xanh của lá vốn thẹn với màu xanh của đôi mày ngài và màu hồng của hoa thì miễn cưỡng được ví như là đôi má hồng của người đẹp. Giai nhân vắng bóng đâu đây, mong ngóng trông chờ nỗi biệt ly. Lay động xót thương cho cành hoa nở đôi (giờ đà chia cách); Ngó đã lìa nhưng thương cho tơ vẫn còn vương. Tình cũ biết tìm nơi đâu? Hoa mới thì vẫn đang rực rỡ. Không tiếc việc cởi kỷ vật trao tặng bên bờ tây, chỉ buồn vì thư nhạn đến trễ nơi bễ bắc. Khúc hát hái sen còn có tiết tấu, nhưng người hái sen thì suốt đêm không ngơi nghỉ. Lại gặp lúc gió trên sông thổi ào ạt và trăng trên sông như ngơ ngẩn bồi hồi. Bồi hồi ngơ ngẩn nhớ đến lúc cùng gặp gở trên bờ sen, các cô gái Ngô Việt với “Khuông trăng đầy đặn nét ngái nở nang”. Cùng hỏi thăm nhau ngoài ngàn dặm của con sông lạnh lẽo nầy, đến tin tức của người chinh phu ở tận ngoài quan san cách mấy dặm ngàn.

* Diễn Nôm :

                   Sen hái xong thuyền về lối cũ,

                                                              Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm

        Hẹn bài dịch tới !

                                                                                   杜紹德