題龍頷山               ĐỀ LONG HẠM SƠN

翠微有地可徘徊，    Thúy vi hữu địa khả bồi hồi,

望遠登高宇宙恢。    Vọng viễn đăng cao vũ trụ khôi.

卻訝告成封玉撿，    Khước nhạ cáo thành phong ngọc kiểm,

殊非失路入天台。    Thù phi thất lộ nhập thiên thai.

閒雲滿地無人埽，    Nhàn vân mãn địa vô nhân tảo,

虛室淩宵鎮日開。    Hư thất lăng tiêu trấn nhật khai.

窈窕澗窮林藪外，    Yểu điệu giản cùng lâm tẩu ngoại,

特邀黃屋翠花來。    Đặc yêu hoàng ốc, thuý hoa lai.

* Chú thích :

  – LONG HẠM SƠN 龍頷山 : Núi Hàm Rồng ở xã Đông Sơn, phía đông bắc huyện Đông Sơn, trấn Thanh Hoá. Có tất cả 99 ngọn núi quanh co liên tiếp hệt như một con rồng đang bò lượn, cuối cùng nổi lên một ngọn rất cao như đầu rồng.

  – Thúy Vi 翠微 : là tên một loại hoa lan rừng mọc nhiều trên các triền núi; nên từ Thúy Vi còn có nghĩa chỉ màu xanh biếc chập chùng của lưng chừng núi.

  – Bồi Hồi 徘徊 : 2 chữ Bồi Hồi đều có bộ XÍCH ㄔ là Bước chân trái (có nghĩa là ĐI) ở bên trái; nên BỒI HỒI 徘徊 nghĩa gốc là Đi tới đi lui, là lãng vãng không nở rời đi nơi khác; là Bịn rịn luyến lưu nơi nào đó…

  – Ngọc Kiểm 玉撿 : Cái nắp bằng đá quý (ngọc) của hộp thư của các vua chúa ngày xưa.

  – Lâm Tẩu 林藪 : LÂM là Rừng; TẨU là Đầm nước lớn. LÂM TẨU nói chung là rừng rậm ao chuôm.

  – Yêu 邀 : là Mời mọc, Rủ rê.

  – Hoàng Ốc 黃屋 : là Xe vua; THÚY HOA 翠花 : là Cờ xí của vua.

* Nghĩa bài thơ :

                              Thơ Cảm Đề Núi HÀM RỒNG

                             

      Trên triền núi chập chùng xanh om là nơi có thể làm cho ta lưu luyến không nở rời đi, nhưng lên càng cao thì tầm nhìn càng xa và càng cảm thấy vũ trụ như to lớn hơn. Lại càng nhạc nhiên như đại công đã cáo thành mà đóng nắp hộp ngọc lại, lại cảm thấy như là đã lạc đường mà đến tận chốn Thiên Thai. Mây vương vải đầy trên mặt đất không người buồn quét, gian nhà trống vươn lên giữa từng không suốt ngày luôn mở ra. Dòng nước khe ẻo lả chảy đến tận cùng ở bên ngoài rừng cây và đầm nước, như có ý đặc biệt muốn mời mọc xe vua và đoàn cờ xí ghé lại nơi nầy.

* Diễn Nôm :

                      ĐỀ LONG HẠM SƠN

                Rừng núi xanh om dạ ngất ngây,  

   Lục bát :

                                                       Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm

        陀江小泊                 ĐÀ GIANG TIỂU BẠC

     圓嶠舟中路匪賒，   Viên kiệu chu trung lộ phỉ xa,

     翠鬟白浪古山河。   Thúy hoàn bạch lãng cổ sơn hà.

     憸人莫不中腸愧，   Tiêm nhân mạc bất trung trường quý,

     鸚語猩言日日多。   Anh ngữ tinh ngôn nhật nhật đa !

   

* Chú thích :

  – ĐÀ GIANG TIỂU BẠC 陀江小泊 : là Cắm thuyền nghỉ một lát ở sông Đà.

  – Viên Kiệu 圓嶠 : Trái núi tròn mà cao, ở đây chỉ núi Tản Viên 傘圓.

  – Thúy Hoàn 翠鬟 : Búi tóc xanh, ở đây mượn để chỉ dãy núi Ba Vì trùng điệp cỏ cây như những búi tóc xanh.

  – Bạch Lãng 白浪 : Sóng trắng, chỉ sóng bạc đầu sủi bọt trắng xóa.

  – Tiêm Nhân 憸人 : Những người gian tà, người không biết liêm sỉ.

  – Quý 愧 : là Hổ thẹn, Mắc cở.

  – Anh Ngữ Tinh Ngôn 鸚語猩言 : Tiếng hót của chim anh vũ và tiếng hú của con vượn; nói chung là “Tiếng chim kêu vượn hú”.

* Nghĩa bài thơ :

                         Ghé Bến Sông Đà

       Ở trong thuyền, nhìn lên núi Tản Viên, thấy con đường cũng không xa lắm.

Các dãy núi xanh chập chùng như những búi tóc và những đợt sóng trắng sủi bọt như bạc đầu, đều là những núi sông xưa cũ. Trước cảnh trí nầy, những kẻ tiểu nhân gian tà cũng không thể không thấy trong lòng hổ thẹn, trong khi tiếng oanh ca vượn hót ngày một rộn rã thêm ra.

       Núi sông sơn hà vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt, cũng mãi vẫn sừng sửng ra đó, từ xưa đến nay vẫn trường tồn và tươi đẹp biết bao. Khiến cho những kẻ gian tà không biết yêu thương và phục vụ cho đất nước cũng phải cảm thấy tự thẹn trong lòng trước tiếng chim kêu vượn hú vẫn hằng ngày gắn bó với đất nước núi sông.

* Diễn Nôm :

                                                                             ĐÀ GIANG TIỂU BẠC

                 

                Dưới thuyền ngắm đỉnh Tản Viên xa,

    Lục bát :

                Tản Viên thuyền ngắm không xa,

                                                  Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm