Mỗi năm gom giấy bút, Tạo dáng ông đồ già. Nhưng lòng người không cũ, dửng dưng lại đi qua.  Mỗi năm cứ gần Tết đến là tôi đều chuẩn bị sẵn giấy hồng đơn, giấy màu đỏ, mực Tàu, nhũ vàng, bút lông lớn nhỏ, cọ viết chữ Việt chữ Hoa… để viết Liễn Tết gây qũy cho Hội Cựu học sinh Trung Học PHAN THANH GIẢN & ĐOÀN THỊ ĐIỂM, Hội Ái Hữu CẦN THƠ, Hội Cao Niên của Trung Tâm VIỆT MỸ tại TP HOUSTON TX.  Đặc biệt năm rồi lại viết thêm 2 ngày để gây qũy cho chùa TỊNH LUẬT.

  Rất nhiều thân hữu, đồng hương, đồng môn đều muốn biết những CHỮ và CÂU ĐỐI mà tôi viết để trình bày và tạo dáng chung quanh mình. Xin được trình bày lần lượt như sau :

Đó chính là những câu đối Tết, bình dân thì gọi là Liễn Tết, truyền thống của người Việt và người Hoa. Đầu tiên là câu đối mà cả Hoa Việt đều rất ưa chuộng, đó chính là câu :

Thiên tăng tuế nguyệt nhân tăng thọ         天增歲月人增壽

Xuân mãn càn khôn phước mãn đường     春满乾坤福满堂

Có nghĩa :

1. Trời thì thêm năm thêm tháng, người thì thêm tuổi thọ.

2. Xuân về đầy cả đất trời, phước lộc đầy cả nhà.

Hai câu nầy bao gồm cả trời đất, cả bầu trời đều chìm ngập trong không khí của mùa Xuân, người thì thêm phước thêm thọ… nên được cả người Việt lẫn người Hoa ưa chuộng. Có một điều hơi khác là chữ cuối cùng của Câu đối, chữ ĐƯỜNG, là cái phòng rộng ở trong nhà, tiếng Anh là HALL, tiếng Việt không có từ để gọi.  Cái phòng rộng nầy là nơi thờ phượng Ông Bà Tổ Tiên (Từ Đường), cũng là nơi Cha Mẹ hay ngồi để cho con cháu hằng ngày đến vấn an, ra mắt, nhất là vào các dịp lễ hội, Tết nhứt (Cho nên gọi cha là Xuân Đường, gọi mẹ là Huyên Đường là vì thế). Dĩ nhiên, nhà giàu mới có được cái “ĐƯỜNG” nầy, cho nên nhà nghèo thì đổi chữ ĐƯỜNG thành chữ MÔN 門, là cái Cửa, cũng có nghĩa là cái NHÀ, (Từ kép của ta gọi là NHÀ CỬA mà)…

Xuân mãn càn khôn phước mãn MÔN là: Xuân về đầy cả đất trời và phước cũng tràn ngập cả nhà. Sự thật thì ĐƯỜNG hay MÔN gì thì cũng là một bộ phân tiêu biểu cho CÁI NHÀ mà thôi. Tôi nói để  khỏi thắc mắc là tại sao có người viết là ĐƯỜNG, mà có người lại viết là MÔN, thế thôi!

Còn câu đối sau đây là câu đối thuần túy của người Việt. Lúc nhỏ, gần Tết, tôi hay ra Chợ Cái Răng xem các Ông Đồ VN viết liễn, thường thì các bàn viết liễn hay đặt ở bên hông Nhà Lồng Chợ, phía trước tiệm thuốc bắc Mã Chi Trung, Quảng Tài Lợi… hay bên kia đường là Dân Hòa Hưng, Vạn Trường An… Các ông Đồ cũng mặc áo dài bằng the đen, khăn đóng đàng hoàng, năm nào tôi cũng đọc được câu đối sau đây :

Phước lộc thọ tam tinh củng chiếu     福禄壽三星拱照

Thiên địa nhân tứ hải đồng xuân       天地人四海同春

Có nghĩa:

1. Ba sao Phước Lộc Thọ cùng chiếu về (Củng chiếu là  ở 3 góc cạnh khác nhau cùng chiếu về một nơi).

2. Trời, đất, và người bốn bể cùng đón xuân về.

H2

Sẵn đây tôi nhắc luôn, ai có học Tam Tự Kinh thì sẽ biết: Tam Tài giả : Thiên Địa Nhân. Tam Quang giả: Nhật Nguyệt Tinh (Trời, đất, và người gọi là Tam Tài.  Mặt trời, mặt trăng, và ngôi sao thì gọi là Tam Quang: ba cái nguồn sáng ở trên đời theo quan niệm của người xưa) Còn Phước, Lộc, Thọ thì gọi là Tam vị Các Tinh 三位吉星, gọi tắt là Tam Tinh.

Câu đối nầy cũng rất hay, bao gồm cả trời đất con người và Phúc Lộc Thọ cùng hội tụ đầy đủ bốn biển để mừng Xuân. Nhưng câu đối được ưa chuộng nhất, phổ biến nhất vẫn là câu đối sau đây :  Nhất thất thái hòa chơn phú quý     一室泰和真富貴

Mãn môn xuân sắc thị vinh hoa       满門春色是榮華

Có nghĩa:

1. Một nhà thật là hòa thuận, đó mới là cái phú quý thật sự,

2. Đầy cửa đầy nhà đều tràn ngập vẻ xuân (vui tươi, rộn rã), đó mới chính là cái vinh hoa thực sự.

Vinh Hoa Phú Quý có nghĩa là gia đình trên thuận dưới hòa và luôn luôn vui vẻ như mùa xuân, chớ không phải có nhiều tiền, làm quan lớn, mới là Vinh Hoa Phú Quý. Câu đối ý nghĩa và mang tính xây dựng thực tế biết bao!

Đó là những câu đối xung quanh bàn của tôi đó. Ngoài ra, còn có các câu chúc như: “Nghinh Xuân tiếp phúc,” “Ngũ phước lâm môn,”  “An Khang thịnh vượng,” “Vạn sự như ý,” v.v.

Sẵn đây tôi muốn nói luôn cho mọi người biết về những câu đối kỳ cựu, cố hữu của người Hoa cũng như người Việt ta từ xưa đến nay.

Câu đối mà hầu như người Hoa nào cũng biết khi nhắc đến Tết, đó chính là câu :

Bộc trúc nhứt thanh trừ cựu tuế

爆 竹 一 聲 除 舊 歲

Đào phù vạn hộ cánh tân xuân

桃 符 萬 户 更 新 春

Có nghĩa :

1:- Pháo nổ đùng một tiếng, năm cũ đã đi qua ,

2 :- Lá bùa nêu dán lên, mùa xuân mới lại đến.

Ghi Chú : Bộc trúc : Bộc là nổ, trúc là tre. Bộc trúc là tiếng tre nổ, nói đúng hơn là “tiếng mắt tre nổ.”  Ngày xưa, chưa có pháo, người ta đốt các mắt tre già ở dưới gốc cho nó nổ thành tiếng để xua tan những xui xẻo, buồn lo… của năm cũ cho nó qua đi. Sau nầy, khi chế tạo được pháo rồi, nhưng vì tập quán ngôn ngữ đã quen, người ta vẫn dùng từ Bộc Trúc để chỉ pháo luôn. Cho nên khi dịch từ Bộc trúc,  phải biết đó là PHÁO, chứ không phải tiếng tre nổ nữa!

Đào Phù : Phù là lá bùa. Đào phù là Lá bùa dán lên cành cây đào. Tương truyền, cây đào là loại cây có thể trừ được tà ma, nên vẽ lá bùa dán lên cành đào trước cửa có thể làm cho tà ma sợ mà tránh xa… Lâu dần thành tục lệ ngày Tết, Dùng cành đào để vẽ bùa, hoặc dán lá bùa lên một cành đào, rồi treo trước cửa để trừ tà ma trong những ngày Tết.  Ở VN gọi là bùa Nêu, và được treo lên trên một ngọn tre còn chừa đọt,  trồng ở trước cửa nhà, gọi là Dựng Nêu. Chắc mọi người cũng đã nghe qua câu hát Ca dao sau đây :

Cu kêu, ba tiếng cu kêu,

Trông mau đến Tết dựng nêu ăn chè… rồi chứ ?

cũng vì vậy mà chữ Đào Phù phải được dịch là “Lá bùa Nêu,” chớ không phải là Lá Bùa đào.

Đó là câu đối phổ cập rộng rãi trong dân gian, cao hơn một chút, có tính chất văn học và các nét chấm phá của hội họa, câu đối mang tính nghệ thuật mà phổ biến rất rộng rãi không kém gì câu vừa nêu ở trên. Đó chính là câu đối sau đây :

Bộc trúc tam lưỡng thanh, nhân gian thị tuế,

爆　竹　三　两　聲，　人　間　是　歲

Mai  hoa   tứ  ngũ   điểm, thiên hạ   giai  xuân.

梅　花　四　五　点，　天　下　皆　春

Tạm diễn nôm như sau :

Hai ba tiếng pháo đì đùng, nhơn gian đón mừng năm mới,

Bốn năm đóa mai lấm tấm, thiên hạ đều biết xuân sang

 

Còn nói về câu đối truyền thống của VN trong ngày Tết, thì chắc mọi người cũng đã biết rồi. Đó chính là :

Thịt mỡ dưa hành, câu đối đỏ,

Cây nêu tràng pháo, bánh chưng xanh.

Ý nghĩa đã rõ ràng, đầy đủ thú tiêu khiển vui chơi và “Ăn” Tết. Để cho Hoa Việt được đề huề, tôi đã dịch câu đối nầy sang tiếng Hán cổ như sau :

Phì nhục, toan thông, hồng đối liễn         肥肉,酸葱，红對联
Đào phù, bộc trúc, lục phương tung.       桃符,爆竹，绿方粽

Những cái mà tôi vừa nói ở bên trên được áp dụng liền đây. Tôi đã dùng từ “Đào phù” để dịch từ “Cây nêu”, và từ “Bộc trúc” để dịch từ “Tràng pháo” và từ mà tôi đắc ý nhất là từ  “Lục phương tung” là “Bánh ú vuông màu xanh lá cây” để dịch từ Bánh Chưng xanh. Bánh ú của người Hoa và bánh chưng của người Việt đều có nguyên liệu gần giống nhau: Nếp bao lấy nhưn thịt, đậu, nấm… và đều được gói bằng lá chuối rồi đem hấp chin, chỉ khác nhau về hình dạng mà thôi, một cái là khối vuông còn một cái là hình lăng trụ nên Bánh Chưng dịch là Lục Phương Tung (Bánh Ú vuông màu xanh lá) là người Hoa biết ngay là cái bánh đó như thế nào.

H3

Để kết thúc bài viết nầy, mời mọi người cùng đọc một câu đối Ngũ Ngôn (5 chữ), nhưng rất hay, rất xúc tích và nêu bật được nắng Xuân, mùa Xuân đã về ngập tràn khắp đất trời vũ trụ :
Hữu thiên giai lệ nhật,             有天皆麗日，
Vô địa bất xuân phong!            無地不春風！
Có nghĩa :
– Hễ nơi nào có trời là nơi đó có nắng đẹp của mùa Xuân chiếu đến.
– Không nơi nào trên mặt đất là không có gió Xuân thổi tới cả!

Cầu mong cho tất cả mọi người ở mọi nơi của trái đất nầy đều hưởng được một mùa xuân vui tươi, như Ý và bình an hạnh phúc!

 Đỗ  Chiêu Đức

( Bài này viết tặng cho Hoành Châu )