Thuở đó, ai đến Phan Thiết đều được đón chào bằng một “mùi hương ” rất đặc biệt, rất Phan Thiết ! Mùi nước mắm, mùi xác mắm, mùi cá đang được phơi khô, mùi cá tươi đã quyện vào nhau tạo thành một thứ mùi đặc trưng. Người mới đến Phan Thiết thì thấy hôi và khó chịu nhưng ở lâu rồi, hít thở không khí ấy hàng ngày nên đâm ra quen thuộc, các anh chị tôi thường nói đùa là khi thiếu mùi hương này lại đâm ra nhớ. Thị xã Phan Thiết có giòng sông Mường Mán chảy qua, một cây cầu bắc ngang sông mà mặt cầu là những thanh gỗ đóng sát vào nhau. Cầu đã được xây lâu lắm rồi nhưng không được tu sửa và bảo trì nên có nhiều tấm ván bị hư mục khiến người đi bộ như tôi, khi nhìn qua lổ hổng thấy sông nước ở phía dưới mà rùng mình vì cứ sợ bị lọt xuống sông.

PHAN THIẾT, MỘT THỜI ĐỂ NHỚ

Hàng ngày xe cộ qua cầu cũng nhiều vì cầu nối liền hai phần của thị xã, một bên là khu vực buôn bán, bên kia cầu là Toà tỉnh, khu vực hành chánh. Trước Toà tỉnh có một công viên lớn và một tháp nước cao, những cây vông đến mùa nở hoa đỏ chói. Me tôi làm việc trong Toà tỉnh nên chị em chúng tôi thỉnh thoảng rủ nhau sang chơi ở công viên để đón mẹ đi làm về. Từ Toà tỉnh đi ra biển Bình Hưng cũng không xa, biển sạch, cát trắng phau nhưng ít người tới vì bờ biển có rất nhiều mỏm đá lởm chởm, sóng lại lớn nên không tiện cho việc bơi lội. Tôi còn nhớ có vài lần chúng tôi được các cô thầy trong trường dẫn đi picnic ở đây suốt ngày, ra biển, chúng tôi không bao giờ tắm mà chỉ nghịch ngợm, nô đùa cùng đi bắt còng, lượm vỏ ốc, vỏ sò.

Ốc ruốc, ốc hương, ghẹ, các loại tôm cá nhiều vô số kể, hàng ngày các ngư dân ra khơi đánh cá và đổ về bãi biển Thương Chánh để phân phối đi khắp nơi. Cát của bãi biển Thương Chánh không trắng và đẹp như bãi biển Bình Hưng nhưng ở đây sóng biển lặng hơn, không có đá lởm chởm và là nơi các ghe chài cặp bến. Dân Phan Thiết tha hồ ăn hải sản tươi, món ăn vặt thông thường nhất là món ốc ruốc, con ốc nhỏ tí teo, bằng đầu ngón út nhưng vằn vện và  đủ màu, đủ sắc rất đẹp, luộc xong được bán khắp nơi và đong bằng lon sữa bò, mua một lon rồi ngồi lể mất mấy tiếng đồng hồ mới hết và thịt ốc thì cũng chưa được một phần cái bát nhỏ xíu, đã ăn ốc ruốc bắt buộc phải thật là kiên nhẫn, ốc hương cũng rất nhiều và rẻ chứ không phải như ngày nay, ốc hương trở thành một loại hải sản quá đắt giá, ít ai có dịp thưởng thức.

Người dân Phan Thiết thật thà, mộc mạc, giọng nói, âm hưởng cũng khác hẳn với tiếng của người miền Bắc, tại đây, lần đầu tiên tôi thật ngạc nhiên khi nghe phát âm chữ “v” thành chữ “d”, đồng ” “hào” gọi là đồng “cắc”, tiền giấy có thể xé làm đôi để tiêu xài.

Khác hẳn với Hà Nội, phụ nữ già trẻ ở đây đều mặc áo bà ba hoặc áo ngắn với quần đen hoặc trắng, rất ít khi thấy mặc áo dài, trừ những người đi làm trong công sở, các nữ sinh trung học, hoặc khi đi tham dự các lễ lạc quan trọng.

Ai cũng biết câu “cọp Khánh Hoà, ma Bình Thuận”,chúng tôi đã được nghe kể bao nhiêu chuyện ma, Ty Tiểu học, đối diện với hãng Cosara ngày xưa là Ty Công An, nơi nhiều người bị tra tấn đến chết nên đêm đêm thường có ma hiện về chọc ghẹo mọi người đang sống tại đó. Chị Cháu cũng bị ma kéo chân trong khi ngủ tại nhà của bác tôi, và rồi còn bao nhiêu là chuyện nữa, không hiểu có thật hay là chỉ do trí tưởng tượng, thêu dệt của mọi người…. nhưng danh tiếng ma quỷ ở Bình Thuận thì vẫn còn mãi mãi. Phần tôi, tôi chưa bao giờ thấy ma, phải chăng vì quá nghịch ngợm nên ma Bình Thuận cũng phải sợ!

Phan Thiết tuy nhỏ nhưng cũng có sân bay, mỗi tuần có vài chuyến máy bay chở hành khách tới rồi lại chở hành khách đi các nơi. Bác gái tôi là đại lý của hãng máy bay Cosara, sau này đổi thành Hàng Không Việt Nam thường cho xe bus chở hành khách lên sân bay và đón hành khách từ sân bay về thị xã. Khi nào ít khách bác cho chúng tôi đi cùng, chúng tôi thích lắm vì được đi xe và khi trở về lúc nào cũng được cả một túi kẹo Tây thật ngon mà các cô tiếp viên hàng không tặng.

Trần Hưng Đạo, con đường chính của Phan Thiết, rộng rãi nhưng mỗi lần gió lên là mịt mù cát bụi, bay đập vào mặt, vào mắt. Người dân Phan Thiết vì vậy mà bị bệnh đau mắt rất nhiều, thuở ấy tôi ít thấy có người đeo kính mát để vừa tránh ánh nắng gay gắt vừa có thể tránh được phần nào cát bụi.

…………….

Trần Hưng Đạo biết bao ngày lộng gió,

Cát bụi mịt mù, mùi muối mặn xót xa,

Biển Bình Hưng con sóng vỗ rì rà,

Hàng vông đỏ vẫn khoe hoa trong nắng.

(LTHK, Những con đường đã đi qua)

Từ trường Nam Tiểu học, cứ đi thẳng đường Trần Hưng đạo về hướng trái là hướng tới cầu phải qua phường Đức Thắng. Phường Đức Thắng nơi có trường tiểu học Đức Thắng, rất giàu có, phần lớn các nhà “Hàm hộ” tức là những hãng sản xuất nước mắm đều quy tụ tại đây, thêm nữa cũng là nơi cư ngụ của những ngư dân nhiều tiền của. Bạn tôi dẫn tôi vào xem hãng nước mắm của gia đình bạn, hãng rộng mênh mông, chia ra nhiều dãy lều, mỗi dãy lều để biết bao nhiêu thùng gỗ, cao tới gần nóc lều và to lớn đến mấy người ôm, trong thùng chứa cá, muối và thính để làm nước mắm. Tôi cũng được bạn cho thử nước mắm nhĩ, loại nước mắm thượng hạng, không pha chế và chỉ sản xuất cho gia đình, bà con ăn hoặc để tặng cho bạn bè thân thiết. Nước mắm làm ra sẽ được pha chế và đong vào trong những cái tĩn bằng sành, bên ngoài quét một lượt vôi trắng, ở Phan Thiết tôi thấy chị Cháu thường mua nước mắm trong tĩn rồi san ra chai để dùng. Biển Phan Thiết cho ngư dân rất nhiều cá cũng như các hải sản, những con cá đuối đánh về, con nào con ấy to bằng cả cái sân, được đem ra xả thịt để phơi khô, cá mòi, cá nục tươi thì xếp vào từng cái giỏ nhỏ, đan bằng tre, rồi đem hấp trong những nồi hấp khổng lồ và chờ xe đến để chở đi bán khắp nơi.

Nếu đi về hướng phải, nhà cửa càng ngày càng thưa thớt, nhường chỗ cho nương rẫy. Cứ đến mùa, chúng tôi ngồi trước nhà để chờ bạn hàng gánh từng gánh đầy dưa hấu, dưa gang vừa được hái từ trên rẫy về, những trái dưa hấu hình dài màu xanh, tươi mát, ruột đỏ đậm, ngọt ngào, những trái dưa gang màu vàng rượm, chín nứt nẻ, thơm ngát đã làm giảm đi cái khát của những ngày hè nóng nực ….

Cứ đi thẳng con đường ngang hông của trường Nam, chẳng bao xa là đến chợ Phan Thiết. Chợ  họp đông đúc vào buổi sáng, tới xế trưa là chợ tan, thường thì tôi chỉ đi rảo ở vòng ngoài nơi rau cỏ, hoa quả được bán. Tôi ít dám đi vào lồng chợ vì cô tôi có sạp hàng bán đồ khô tại đó, cô mà gặp là sẽ la tôi. Nơi mà tôi bị thu hút nhiều nhất là dãy hàng bán nồi niêu, ông bếp bằng đất sét nung ở phía ngoài, nơi hông chợ. Tôi thích ngắm nhìn những cái nồi, cái niêu đồ chơi nhỏ xíu, thật xinh xắn và ao ước, may mắn làm sao cô tôi thương tình mua cho chị em tôi một bộ, đầy đủ có cả ông bếp. Về nhà chúng tôi xin chị Cháu nào gạo, nào rau, nào thịt để nấu và xì sụp ăn với nhau, cô tôi cho phép nấu nướng vì cô cũng có ý muốn tập cho đám cháu gái sau này sẽ thành những bà nội trợ giỏi giang.

Cũng gần vùng chợ có một rạp chiếu bóng mà tôi là khách hàng quen, tôi còn nhớ, nhờ đi học được điểm tốt nên tôi luôn được bác thưởng, cho tiền đi xem phim “Tề thiên đại thánh”, phim có bao nhiêu tập là tôi được coi bấy nhiêu, ít tiền nên tôi chỉ mua được vé ngồi trên băng gỗ và sát vào màn ảnh, may mà mắt của tôi không bị hư vì xem phim. Đôi khi tôi cũng lén đi xem những phim tình cảm do nữ tài tử Trung Hoa rất nổi tiếng thời đó là Lý Lệ Hoa đóng, tôi còn nhớ cô ta đóng một phim thật hay mà đến nay tôi còn nhớ tựa đề “Đêm thơ mộng trên đảo Hạ Uy Di”, phong cảnh thật đẹp, vùng biển thơ mộng làm tôi mơ tưởng một ngày nào đó tôi cũng sẽ được đến thăm Hạ Uy Di và nhìn thấy bãi biển này. Ngày nay có đủ điều kiện nhưng tôi đâm ra lười đi, lười di chuyển nên mộng ước cũng chưa thực hiện được.

Phía trước trường Nam, xế về bên phải có một rạp hát, thường thì các Đại nhạc hội hoặc các gánh cải lương đều trình diễn tại đó. Mỗi khi có gánh cải lương về, rạp hát nhộn nhịp hẳn lên, ban đêm đèn thắp sáng choang, trước rạp có những xe bán thức ăn đủ loại, từ loa phóng thanh những bài hát của đôi danh ca Ngọc Cẩm- Nguyễn hữu Thiết được phát ra suốt ngày “vì đâu trăng ơi, sao trăng rụng xuống cầu…”; “em gái vườn quê, cuộc đời trong trắng, dầm mưa dãi nắng mà em vẫn yêu trăng đẹp ngày rằm…”, cần nhấn mạnh là đôi song ca, Ngọc Cẩm và Nguyễn hữu Thiết đều xuất thân từ Phan Thiết nên rất được dân tỉnh nhà ưa thích, sau này còn có ca sỹ Mỹ Thể, em dâu của nhạc sỹ Nguyễn Hữu Thiết, vợ của nhạc sỹ Nguyễn Hữu Sáng, cũng rất nổi tiếng.

Mẹ tôi và chúng tôi sống hai năm tại Phan Thiết, khi tôi học xong lớp nhì, chị tôi hoàn tất lớp đệ thất thì mẹ tôi xin thuyên chuyển và đem chúng tôi về Saigon để gia đình được xum họp với ba tôi sau một thời gian xa cách. Nỗi vui được đoàn tụ đã xoá đi nỗi nhớ bạn bè, nhớ nơi mà tôi đã trải qua hai năm với bao kỷ niệm khó quên, nhớ một đoạn đời thơ ấu từ lúc lên tám đến lúc lên mười, nghịch ngợm, hoang tàng và tự do không ai bằng.

Ôi Phan Thiết và tôi, với bao nỗi nhớ không quên !

( còn tiếp )

Bài và ảnh Lê-Thân Hồng-Khanh

(2015)

H1 Sông Mường Mán, thuyền đánh cá và tháp nước trong công viên trước toà tỉnh Phan Thiết.

H2 Tỉn để đựng nước mắm ( nguồn: Đặc san của CHS Phan Bội Châu, Phan Thiết )

H3 Chợ Phan Thiết ( 2013)