Có lẽ trong tâm thức của người An Giang thì Long Xuyên mãi mãi là một thành phố trẻ. Mặc dù hôm qua, hôm nay, nhan sắc của người thiếu nữ Long Xuyên ấy đã ít nhiều thay đổi, và ngày mai hẳn sẽ còn nhiều hơn nữa những đổi thay. Có hề chi! Biến đổi thế nào đi nữa, phát triển kiểu gì đi nữa, nhứt quyết vẫn phải trẻ trung, vẫn phải năng động. Dẫu đang ở một một góc lặng lẽ của đồng bằng, xưa nay vốn được biết đến như là nơi im lìm cùng trời cuối đất. Nhưng, có hề chi! Có hề chi! Hãy thử nhìn lại những gì mà Long Xuyên đã có được dọc theo chiều dài lịch sử. Từ một trong những vùng đất được khai phá muộn nhứt ở miền Nam,

Đèn 4 ngọn năm 2017

vậy mà đã nhanh chóng định hình và phát triển với tốc độ vượt bật, nhứt là trong khoảng gần một thế kỷ qua. Từ một vùng đất ít dân, nghèo khó, chợ búa kém phát triển, đã vươn mình trở thành một đô thị mang tầm vóc lớn trong khu vực.

Tôi yêu Long Xuyên tha thiết như một người tình nhân. Khi đừng ở bến phà An Hòa bên nầy sông Hậu nhìn sang, tôi biết mình đã về đến quê nhà. Bên kia sông là Long Xuyên! Bên ấy, một thành phố vừa chớm tuổi mười lăm, rất tinh nghịch, rất sôi nổi, nhưng cũng quá đằm thắm và dịu dàng. Khi thấy trước mắt là cổng chào thành phố Long Xuyên hiện ra, trong tôi rộn lên bao cảm xúc về quê nhà. Đơn giản mà ấn tượng với hai chữ AG cách điệu, cổng chào đó từ bao giờ đã trở thành niềm tự hào và nhung nhớ của bao người An Giang?

Những ai lần đầu đến với Long Xuyên hẳn sẽ không khỏi ngạc nhiên khi vào trung tâm thành phố phải qua gần chục cây cầu bắc ngang các con rạch nhỏ và khó có thể nhớ hết được tên chúng. Đó là những rạch Cái Sắn, Cái Dung, Cái Sao, Bà Thứ, Gòi Bé, Gòi Lớn, Tầm Bót, Cái Sơn… Phải chăng vì nhiều kinh rạch, cầu ngang, nên mọi người không cần phải đi nhanh, cứ chậm rãi để quan sát nhịp thở phố phường? Nếu vậy thì đây cũng có thể xem là một nét đặc trưng hết sức đáng yêu của “thành phố miệt sông” nầy.

Lòng nhẹ nhàng biết bao khi đi qua Mỹ Thới – cửa ngỏ vào thành phố. Con đường đã để lại nhiều ấn tượng trong tôi và có lẽ cho cả những ai đã từng một lần qua. Nó hội đủ những nét nên thơ và yêu kiều như người con gái Long Xuyên thùy mỵ. Đường xá nhìn chung khá thoáng đãng, rợp bóng cây xanh mát. Những dãy phố khang trang, những ngôi nhà tân thời nằm xen lẫn với những kiến trúc cổ kính tạo nên nét sang trọng mà gần gũi. Đi trên đường phố Long Xuyên, không khó để cảm nhận được không khí yên bình mà có lẽ không nhiều thành phố có được như thế.

Dĩ nhiên, quang cảnh phố xá bình dị và diễm kiều đó không chỉ Long Xuyên mới có. Song nếu so sánh với các thành phố khác, tin rằng Long Xuyên vẫn có sự thu hút riêng, với những nét rất riêng, rất đặc trưng, và rất… Long Xuyên. Trong bút ký “An Giang một vùng cổ tích phương Nam”, tác giả Lương Thư Trung nhận xét: “Đường phố của Long Xuyên khang trang với những dãy phố chạy dài cùng một lối kiến trúc giống hệt như nhau, không cao, không thấp, không trồi, không sụt như những bộ đồng phục mà bạn không thấy bất cứ nơi thị tứ nào mà bạn đã đi qua vùng đồng bằng miền Tây”.

Ở trung tâm thành phố có “ngã tư Đèn Bốn Ngọn”, trước kia trụ đèn có bốn nhánh, ngày nay trên đỉnh được lắp một chùm đèn lớn với nhiều bóng tròn, nên người Long Xuyên thường nói vui: “Người Long Xuyên không biết Đèn Bốn Ngọn có bao nhiêu ngọn”. Một vài kỷ niệm nhỏ và đẹp, có lẽ là những ngày lang thang ở Mỹ Xuyên, đi sâu vào vùng ngoại ô để tìm khung cảnh thanh bình. Nơi đó, màu sắc đô thị vẫn còn nhưng lại xen vài nét chấm phá miệt vườn, không khí nửa phố nửa quê ở chốn giao thoa ấy rất dễ thương mà khó lòng diễn tả trọn vẹn bằng ngôn từ nếu chưa đặt chân đến. Có phải là một ký họa rất riêng dành cho Long Xuyên?

Nhưng Long Xuyên không chỉ đẹp với một Mỹ Thới đài cát, một Mỹ Xuyên sâu lắng, mà còn có một Mỹ Long sôi động, một Mỹ Bình trữ tình, và bao nơi nữa… Nội ô thành phố nhìn chung có cảnh quan khá đặc biệt, chia làm hai phần ở đôi bờ sông Long Xuyên. Bờ Bắc tập trung phần lớn các cơ quan hành chánh, khá trầm lặng mà nên thơ. Bờ Nam náo nhiệt, chủ yếu là khu kinh tế, thương mại, dịch vụ… tập trung những công ty, xí nghiệp, cơ sở buôn bán lớn nhỏ.

Mỹ Long như một mảng màu nổi bật giữa lòng thành phố hiện đại. Mỹ Long (trước kia là thôn Mỹ Phước) đã đảm nhận vai trò trung tâm kinh tế của Long Xuyên hơn hai thế kỷ qua qua. Công trường Trưng Nữ Vương là điểm nhấn chính của phường Mỹ Long, nơi tổ chức nhiều sự kiện ngoài trời của tỉnh An Giang. Phía trên là Nhà việc Mỹ Phước được xây từ thời Pháp và gần như giữ nguyên kiến trúc ban đầu dẫu qua bao lần thay tên đổi chủ, trở thành chứng nhân lịch sử của thành phố.

Đến viếng Đình Mỹ Phước trầm mặc bên bờ Hậu giang, ta thắp nén nhang tưởng nhớ những tiền nhân mở đất lập làng để có Long Xuyên phồn thịnh ngày nay. Đến đây còn để chiêm ngưỡng kiến trúc truyền thống có giá trị nghệ thuật cao, nội ngoại thất hài hòa và sắc sảo. Gần đó có hai kiến trúc mang đậm phong cách người Hoa là Bắc Đế miếu và chùa Quảng Tế, riêng chùa Quảng Tế từng là nơi cụ Phan Bội Châu ghé lại trên đường Nam du vào năm 1904.

Long Xuyên xưa có tên là Đông Xuyên, không biết từ khi nào đổi thành Long Xuyên, ai chủ trương đổi tên hay do đọc trại? Chỉ biết trước khi chiếm miền Tây (1867), Pháp đã vẽ bản đồ Nam kỳ năm 1863 và chú thích “chợ Long Xuyên”. Nếu ngày xưa chợ Đông Xuyên kém phát triển, không được nhắc đến trong “Đại Nam nhứt thống chí” khi nói về các chợ lớn ở An Giang, thì ngày nay chợ Long Xuyên là trung tâm thương mại trọng điểm của đồng bằng, đầu mối giao thương hàng hóa sầm uất nhứt nhì miền Tây.

Cùng chèo xuồng ra sông Hậu, ta được sống trong không khí sinh hoạt đặc thù của người miệt sông. Chợ nổi Long Xuyên gần bến phà An Hòa cũng là một đầu mối nông sản lớn của vùng, tập trung hàng trăm ghe xuồng buôn bán huyên náo trên sóng nước. Ai bán gì sẽ treo món đó trên cây sào cao gọi là “bẹo” để khách nhận biết. Ngoài nông sản, chợ nổi còn có các món ăn bình dị được làm từ bàn tay khéo léo của phụ nữ Long Xuyên và bày bán trực tiếp trên xuồng.

Rồi ta lại sang Mỹ Bình. Hai phường Mỹ Long và Mỹ Bình nối nhau bằng hai chiếc cầu sóng đôi là cầu Hoàng Diệu và cầu Duy Tân. Sông Long Xuyên chảy đến Mỹ Bình vẽ một đường cong lả lướt và quyến rũ trước khi đổ ra sông Hậu. Phường có vị trí đặc biệt, nằm trên cù lao giữa sông Long Xuyên và sông Hậu nên cảnh trí thơ mộng, không khí mát mẻ. Mỹ Bình không quá ồn ào, sôi động, sự yên bình vừa đủ để có thể cảm nhận vẻ đẹp của thành phố qua từng lát cắt nhỏ.

Đi sâu về phía sông Hậu, hồ Nguyễn Du hiện ra như lung linh như giọt sương còn đọng trên đuôi lá khi nắng mai vừa ửng. Như bao người trẻ Long Xuyên, tôi thích lang thang hay ngâm nhi ly cà phê ven hồ Nguyễn Du. Hồ nằm cặp sông Hậu, thực chất là một nhánh sông bị bồi đắp rồi tách dần với sông, người ta tận dụng lợi thế nầy để nạo vét thành hồ cảnh quan. Hai con đường Nguyễn Du và Lê Lợi chạy song song bên hồ với những hàng cây xanh cao vút, bên cạnh là công viên bờ kè ven sông.

Người ta thi vị hóa hồ Nguyễn Du bằng câu chuyện về đôi tình nhân gặp trắc trở đã cùng nhau gieo mình xuống hồ để mãi được bên nhau. Hoặc câu chuyện về cặp tình nhân xa cách nhau vì chinh chiến, cô gái lâm bệnh nặng, trước khi lìa đời đã thả một đồng tiền xuống hồ Nguyễn Du để cầu nguyện cho người yêu. Từ đó, những bạn trẻ hò hẹn bên hồ cũng thả xuống một đồng tiền để mong những điều tốt lành cho đôi lứa. Những câu chuyện nửa thực thửa hư, càng làm cho Nguyễn Du hồ thêm huyền ảo, điệu đà. Tác giả Võ Thị Xuân Đào xúc động viết: “Nguyễn Du thành nơi hò hẹn, Nguyễn Du hồ thành hồ tình lụy của thi nhân, và bờ Hậu Giang thành thần linh cho những đôi tình nhân chỉ nhau thề nguyền”.

Đứng ở đây nhìn sang, có thể thấy cồn Phó Ba với những xóm chày lưới, cù lao ông Hổ xa xa với những vườn cây bạt ngàn. Dưới sông nhiều xuồng ghe qua lại, những giề lục bình trôi thành hàng dài vô tận, trên nền trời thỉnh thoảng vài chú chim bất chợt sà xuống rộn vang cả mặt sông. Những trải nghiệm đó sẽ khiến khách phương xa hiểu vì sao báo chí khen ngợi đây là một trong những công viên đẹp nhứt miền Tây.

Nhớ Long Xuyên, còn là nhớ những ngày món ăn đã “lượm lặt” được qua bao ngày rong ruổi các phố phường. Ẩm thực tại Long Xuyên với nhiều món hấp dẫn khó có thể bỏ qua. Tuy nhiên, xin mách nhỏ rằng người An Giang thích gọi “ăn hàng” hơn là “ẩm thực”. Ăn hàng ở Long Xuyên nên ăn ở chợ, vỉa hè, hàng rong thì mới đúng phong vị, đúng cá tánh Long Xuyên. Không khí sang trọng, kiểu cách của các quán ăn, nhà hàng ít nhiều làm mất đi những đặc trưng đó.

Ăn hàng ở Long Xuyên, hãy thử những món như: cơm tấm, bún cá, bún mắm, lẩu mắm, lẩu cua, lẩu trâu, lẩu bò, bánh tằm bì, bánh khọt, bánh ướt, mì xào giòn, gỏi cuốn, cháo lòng, xôi nước dừa… Chúng chưa phải là đặc sản – vì nơi khác cũng có, nhưng là đặc trưng – bởi cách nấu, cách ăn, hương vị, hình thức… ở Long Xuyên có những nét riêng không giống các vùng miền khác.

Cơm tấm Long Xuyên hạt rất nhuyễn, thịt không nguyên miếng mà cắt thành sợi nhỏ. Bánh khọt Long Xuyên dạng trung, lớp vỏ bột vàng nghệ, lớp nhân nước cốt dừa rất béo, không sử dụng thịt hay tôm như miền Đông. Bún cá là món rất thịnh hành và nổi tiếng ở Long Xuyên, đến độ người Long Xuyên thường hay nói vui nhưng cũng không kém phần tự hào rằng: “Người Long Xuyên có thể ăn bún cá thay cơm, thậm chí có thể nằm mơ thấy… bún cá”. Các món còn lại cũng là những món khoái khẩu của người Long Xuyên, thực khách có thể tự trải nghiệm để rút ra nhận xét riêng mình.

Tôi không quên nhắc đến một thức uống đặc biệt ở Long Xuyên: cà phê. Rất nhiều tỉnh thành ở miền Tây bán một loại nước đầy chất tạo màu, tạo mùi để nó trở nên đen thui, đặc sánh, thơm bưng và béo ngậy mùi bơ, rồi gọi tên nó là cà phê. Trong khi đó, Long Xuyên là một trong số ít những thành phố ở miền Tây mà ta có thể tìm được ly cà phê nguyên chất đúng nghĩa!

Người Long Xuyên hiền hòa, trọng đạo nghĩa, trọng tình cảm nhưng không đãi bôi, ghét hay thương bày ra cả gan ruột. Trong lao động, họ là những người chịu khó và giỏi giang trong nhiều ngành nghề truyền thống, nhưng cũng năng động và hội nhập. Miền sông nước có câu “Tự nhiên như người Long Xuyên” không biết chỉ đơn giản là câu nói bắt vần chơi cho vui hay mang ý nghĩa thực sự như thế? Song, có lẽ cũng phản ánh phần nào tánh cách người Long Xuyên hay An Giang nói chung.

Người Long Xuyên có lối sống mang đậm tính chất thị dân rõ rệt, họ dễ thích nghi nhanh chóng với những thay đổi của đô thị và xây dựng được văn hóa đô thị khá linh động. Nếu ta thấy diện mạo của thành phố Long Xuyên khá ngăn nắp và trật tự, thì nếp sống thị dân ở đây cũng ngăn nắp và trật tự như vậy, ít có sự xô bồ xôn bộn trong sinh hoạt. Vấn đề vệ sinh và giao thông góp phần làm nên bộ mặt thành phố, nên Long Xuyên thực hiện nghiêm túc và hiệu quả. Những điều nói trên, nhiều đô thị trong tỉnh hoặc trong khu vực vẫn còn khá è ạch.

Long Xuyên không quá rộng lớn, tấp nập, nhưng lại mang một dáng vóc riêng, phóng khoáng, trữ tình. Thành phố có nhiều kinh rạch, nhiều cầu, nhiều chợ, và cũng nhiều điểm dừng chân rất ư lãng mạn. Nếu phải miêu tả ngắn gọn nhứt về Long Xuyên, tôi sẽ không đắn đo mà chọn hai chữ: yên bình. Người ta hay gọi Long Xuyên là thành phố trẻ dẫu trải qua không ít sự biến chuyển, tin chắc rằng Long Xuyên vẫn sẽ giữ được những nét lịch lãm đáng yêu rất riêng của mình.

Cứ trẻ mãi nhé, Long Xuyên ơi! Để mỗi lần đi xa trở về, tôi lại đứng bên nầy phà An Hòa nhìn sang và thổn thức. Bên kia sông, có thành phố tôi yêu!

VĨNH THÔNG

Hình ảnh: Phi Rom – tết TP Long Xuyên năm 2021

H1

H2

H3                       Dưới dốc cầu Duy Tân