Có ba giả thuyết về tên gọi Tháp Mười .

1-      Xưa kia ở địa phương này có mười quốc vương xây cho minh một tháp, và chổ Thiên Hộ Dương đóng bản doanh là tháp thứ mười.

2-      Tại đây có tháp mười tầng.

3-      Đây là tháp canh thứ 10 của nghĩa quân Thiên Hô Dương

Nhưng các giả thuyết này vẫn còn trong vòng tranh luận .
Từ nhiều kết quả khảo cổ , Dồng Tháp Mười là một vịnh biển được bồi lắp, đậy là một vùng đầm lầy trũng thấp, hiện nay còn một địa danh Láng Biển  là một xã thuộc huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp, Việt Nam.Xã có diện tích 25,38 km², dân số năm 1999 là 4204 người, mật độ dân số đạt 166 người .

H3 Gò Tháp Mười: là gò cao nhất, mặt gò xuất lộ nhiều gạch và những khối đá lớn, lòng gò còn khối kiến trúc xây bằng gạch, phần Bắc nằm dưới phế tích ngôi tháp 10 tầng (dựng năm 1956 – 1958), phần Nam còn tương đối nguyên dạng. Các nhà khảo cổ học đã phát hiện tại đây dấu vết đền thờ thần Vishnu và nhiều hiện vật (02 tượng Vishnu, cánh tay tượng đá, rãnh Yoni vỡ, khuôn đúc đồ trang sức…) thuộc giai đoạn văn hóa Óc Eo.

Qua nhiều cuộc khai quật đã xác định được khoảng 10 đền thờ dưới lòng đất trong đó có gò Minh Sư là kiến trúc lớn nhất hiện nay được phát hiện . Gò Minh Sư được khai quật năm 2009, diện tích 400mv, gạch nung đỏ tươi được xếp chồng lên nhau rất độc đáo. Gò Minh sư được đánh giá đây là trung tâm quần thể kiến trúc thuộc văn hóa Óc Eo đẹp nhất được tìm thấy khu vực miền tây

​H4 Gò Minh Sư .

H 6 Gò Minh Sư: nằm cách di tích Gò Tháp Mười khoảng 400m về phía Bắc- Đông Bắc. Gò cao 3,96m, rộng khoảng 1200m², dạng gần vuông…, mặt gò xuất lộ nhiều mảnh gốm cổ, gạch vỡ, chân tượng cùng nhiều khối đá cuội.

​H7

H8 

​H9 Đền thờ Thiên hộ Võ Duy Dương và Đốc binh Nguyễn Tấn Kiều: xây dựng năm 1958, thờ Đốc binh Nguyễn Tấn Kiều. Đến năm 1991, đền được sửa chữa và thờ thêm Thiên hộ Võ Duy Dương, vì địa điểm này cũng từng là đại bản doanh mà Thiên hộ Võ Duy Dương đã chiêu mộ nghĩa quân chống lại thực dân Pháp. Các hạng mục chính của đền hiện nay gồm: nghi môn, tượng đài, chính điện…

​H10  Hàng năm, Gò Tháp có 2 kỳ lễ hội truyền thống dân gian: lễ hội rằm tháng 3 vía Bà Chúa Xứ và lễ hội rằm tháng 11 tưởng niệm 2 vị anh hùng dân tộc là Thiên hộ Võ Duy Dương và Đốc binh Nguyễn Tấn Kiều. Mỗi kỳ lễ hội, Gò Tháp thu hút hàng trăm ngàn lượt khách từ khắp nơi về dự. Các lễ hội được tổ chức trang nghiêm, long trọng theo phong cách cổ truyền dân tộc với nội dung cầu an, thỉnh canh, tế thần nông, cúng Thiên Hộ Dương-Đốc Binh Kiều và vía Bà Chúa Xứ.

Những đợt khai quật 1984, 1993 thu được 340 di vật gồm vàng,đá quý, hạt chuổi.

Đặc biệt trong hai đợt khai quật này một số mẩu than gỗ có niên đại cách đây 2400- 2300 năm , có mẫu cho niên đại thế kỷ thứ VII sau Công Nguyên.

Qua nhiều cuộc khai quật đã xác định được khoảng 10 đền thờ dưới lòng đất trong đó có gò Minh Sư là kiến trúc lớn nhất hiện nay được phát hiện . Gò Minh Sư được khai quật năm 2009, diện tích 400mv, gạch nung đỏ tươi được xếp chồng lên nhau rất độc đáo. Gò Minh sư được đánh giá đây là trung tâm quần thể kiến trúc thuộc văn hóa Óc Eo đẹp nhất được tìm thấy khu vực miền tây

Từ những kết quả trong quá trình khai quật tại gò Tháp các nhà khảo cổ đã phát hiện 3 đền thờ thấn trên mặt đất tại gò Minh Sư, gò tháp Mười, gò Bà chúa Xứ . Hàng chục đền thờ thần được phát lộ bên dưới lớp gạch đất, như vậy  tên gọi Tháp Mười có thể tạm chấp nhận được theo hướng nầy.
Hiện nay khu vực Gò Tháp chỉ được khai quật 50% hứa hẹn nhiều điều bất ngờ từ lòng đất ,  nhưng với những kết quả thu được , Gò Tháp là trung tâm  hết sức quan trọng thuộc nền văn hóa Óc Eo về mọi mặt.

Bài và ảnh Nguyễn Hoàng Trung