Văn Sơn Nam không hay, các tác giả miền ngoài  nói như vậy, nhưng tôi thích truyện Sơn Nam vì trong đó cho tôi nhiều kiến thức. Thông thường, đa số truyện của các tác giả khác đọc nghe rất du dương, câu văn mạch lạc nhưng khi xếp sách lại rồi, ngẩm lại sách nói gì thì không có chuyện gì để nhớ. Sách Sơn Nam ngược lại, có lúc tưởng như không có đầu đuôi nhưng đọc xong, có nhiều cái đáng nhớ. Nếu ông không cho ta một bài học để sống cho tình nghĩa thì cũng cho ta một câu chuyện để ta kể lại với bạn bè trong những lúc trà dư tửu hậu. Ông có cuốn Hương rừng Cà mau rất nổi tiếng, thuộc loại truyện ngắn, còn phần lớn sách của ông thiên về nghiên cứu về văn hóa, phong tục ở Nam bộ. Năm Sài gòn tổ chức kỷ niệm 300 năm, hàng loạt sách Sơn Nam ra đời và người ta biết đến ông nhiều hơn. Ông nói chuyện rất khiêm tốn, nhưng cũng làm đau đầu những kẻ khoát lát. Hồi ông bệnh , bà con lối xóm khu 606 Lê Quang định, Gò Vấp đưa ông vào BV Gò Vấp, xong ông đưa cho các chị quyển sổ tay có số điện thoại, nhờ vậy mà những người thân quen với ông được thông báo và họ đến thăm ông. Có người bạn nhỏ nhét vào túi ông hai tờ giấy xăng, ông đưa ngón tay lên kiểu ông đạo Dừa, miệng nói: Có văn hóa !

Nằm được một tuần, bác sĩ hội chẩn chuyển ông qua BV Nhiệt đới( bến Hàm Tử quận 1) Ở đó gần chợ Bến Thành, gần chợ cầu Muối nên bà con tiểu thương đến thăm rất đông. Vào bệnh viện chỉ nói Sơn Nam là y tá, nhân viên đưa ngay đến phòng bệnh. Ông nói với tôi, nhờ ông có lên TV thường nên bà con biết và hay bị bệnh mà đi thăm, chứ những người này không có đọc cuốn sách nào của ông cả. Đừng tưởng  bà con thăm nhiều là ái mộ văn của mình, vậy mà có những người mới viết vài bài báo, một vài bài thơ đăng báo cứ tưởng mình là thiên tài!

Trò chuyện với ông rất thú vị. Ông chỉ ra những cái mà mọi người đều thấy, nhưng không phân tích được. Thí dụ như cầu Hang ở Gò Vấp thì người ta đi ở trên xe lửa chạy ở dưới; còn cầu Hang ở Biên Hòa thì xe lửa chạy ở trên, người ta và xe cộ đi ở dưới. cả 2 đều là cầu Hang cả.

Nói về vũ, ông nói khiêu vũ tây phương chủ yếu là đá chân, còn vũ múa ở đông phương chủ yếu là múa tay. Đông khác Tây ở chỗ đó. Những ngày cuối đời, ông bị tai nạn xe tông, gãy xương sống nằm nhà nhưng thích xem phim Mékong ký sự. Ông nhận định dòng sông này là dòng sông sản sinh ra nhiều tôn giáo từ Tây tạng (đạo Phật) qua Lào (tôi quên mất) xuống tới Hậu Giang (đạo Hòa Hảo).

Sách của Sơn Nam hiện nay có rất nhiều do NXB Trẻ ấn hành. Bộ hồi ký của ông có 4 cuốn, sau ghép lại thành một cuốn có bìa cứng. Đọc để biết cuộc đời của ông. Sơn Nam còn một bộ “Đồng bằng sông cửu Long nét sinh hoạt xưa” rất cần thiết để nhìn lại phong tục tập quán ở miền nam. Ông không chuyên về thơ, có một bài thơ không tên trong “Hương rừng Cà Mau” ở vị trí như lời nói đầu, nhưng bài này ai cũng nhớ, có người tạm đặt là Hạt bụi nghiêng mình nhớ đất quê.

Hạt bụi nghiêng mình…
Trong khói sóng mênh mông,
Có bóng người vô danh
Từ bên này sông Tiền
Qua bên kia sông Hậu
Mang theo chiếc độc huyền
Ðiệu thơ Lục Vân Tiên
Với câu chữ:
“Kiến nghĩa bất vi vô dõng dã”
Tới Cà Mau – Rạch Giá
Cất chòi, đốt lửa giữa rừng thiêng…

Muỗi, vắt nhiều hơn cỏ,
Chướng khí mù như sương.
Thân không là lính thú
Sao chưa về cố hương?
Chiều chiều nghe vượn hú,
Hoa lá rụng, buồn buồn
Tiễn đưa về cửa biển
Những giọt nước lìa nguồn,
Ðôi tâm hồn cô tịch
Nghe lắng sầu cô thôn
Dưới trời mây heo hút…
Hơi vọng cổ nương bờ tre bay vút
Ðiệu hò… ơ theo nước chảy, chan hòa.
Năm tháng đã trôi qua
Ray rứt mãi đời ta
Nắng mưa miền cố thổ

Phong sương mấy độ qua đường phố,
Hạt bụi nghiêng mình nhớ đất quê…

Sơn Nam

Đọc SN hiện nay có nhiều trang mạng đăng, không có thì giờ đọc hết, nhưng nếu anh là người chơi sách thì nên mua ở Cửa Hàng sách NXB Trẻ (giảm 10% so giá bìa) Sách cũ đều có tái bản lại giấy tốt. Có thể nhờ con cháu, người thân mua và gửi qua bằng đường bưu điện.

Lương Minh

Sài Gòn  9/2/2014