Tiến thêm một bước, sâu sắc hơn, thắm thiết hơn TRI ÂM là TRI KỶ 知己. KỶ là TỰ KỶ 自己, là chính bản thân mình. Người mà thông hiểu được chính bản thân mình như là mình, thì người đó chính là TRI KỶ của mình đó. Ta hãy lượt qua các câu truyện sau đây thì sẽ rõ…

      Đôi bạn TRI KỶ đầu tiên hiểu rõ nhau nhất là Quản Trọng 管仲 và Bào Thúc Nha 鮑叔牙 thời Chiến Quốc, theo sách Sử Ký ghi lại như sau :

                          

      Quản Trọng tên là Di Ngô, hiệu là Kính Trọng, người thôn Quản Cốc huyện Dĩnh Thượng. Ông là Tể Tướng nổi tiếng của nước Tề, phò tá và giúp Tề Hoàn Công trở thành một trong Ngũ Bá thời Chiến Quốc. Bào Thúc Nha cũng là một Đại Phu của nước Tề, là bạn tri kỷ của Quản Trọng. Truyện Kể…

     Quả là hai người bạn TRI KỶ với nhau : Người nầy hiểu rõ người kia và người kia cũng rất hiểu rõ người nầy một cách sâu sắc. Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng đã ca ngợi tài của Quản Tử (Quản Trọng) như sau :

       Sau QUẢN BÀO CHI GIAO 管鲍之交, là sự kết giao giữa Quản Trọng và Bào Thúc Nha. Người ta cũng thường hay nhắc đến tình bạn kết giao sinh tử giữa TẢ BÁ ĐÀO 左伯桃 và DƯƠNG GIỐC AI 羊角哀 như sau :

                           

       Theo “Quyển thứ 7 của Dụ Thế Minh Ngôn 喻世明言•第七卷” truyện “Dương Giốc Ai xả mệnh toàn giao 羊角哀捨命全交” của Phùng Mộng Long 馮夢龍 đời Minh.

Truyện kể…

       Vua nước Sở là Sở Nguyên Vương 楚元王 rất sùng Nho trọng Đạo, chiêu hiền đãi sĩ. Người trong thiên hạ nghe tiếng tìm đến rất đông.

     Sau Quản Trọng và Bào Thúc Nha thì đây cũng là một cặp TRI KỶ nổi tiếng trong văn học dân gian Trung Hoa xưa. Người đời sau có thơ tán dương như sau :

               古來仁義包天地，  Cổ lai nhân nghĩa bao thiên địa,

               只在人心方寸間。  Chỉ tại nhân tâm phương thốn gian.

               二士廟前秋日淨，  Nhị sĩ miếu tiền thu nhật tịnh,

               英魂常伴月光寒。  Anh hồn thường bạn nguyệt quang hàn.

     Có nghĩa :

                   Xưa nay nhân nghĩa trùm trời đất,

              

     Trong Truyện Kiều khi nghe Thúy Kiều nói lên cái ý định xưng bá đồ vương của mình, thì Từ Hải tỏ ra rất hài lòng :

                          Nghe lời vừa ý gật đầu,

                 

   … và Từ Hải đã xem Thúy Kiều như là một “Hồng Nhan Tri Kỷ”, đã giúp cho nàng trả ơn trả oán. Rồi khi Thúy Kiều lạy tạ cám ơn thì Từ Hải lại…

                  … Cười rằng :”Quốc sĩ xưa nay,

       Nhưng rồi vì qúa nghe lời của “Hồng Nhan Tri Kỷ Thúy Kiều”, Từ Hải mới mắc mưu Hồ Tôn Hiến và chết đứng giữa trận tiền. Thúy Kiều đến nơi cũng đã…

                    Khóc rằng: “Trí dũng có thừa,

                

       Nàng Thúy Kiều của cụ Nguyễn Du lắm tài hoa và cũng lắm nhân cách. Đối với Từ Hải, thì Từ Hải và Thúy Kiều là một đôi TRI KỶ, hiểu rõ lòng dạ của nhau, và dám sống chết có nhau; Còn đối với Kim Trọng thì KIM KIỀU là một cặp TRI ÂM, khi lần tiên nghe Thúy Kiều đàn, Kim Trọng đã :

               … Khi vò chín khúc, khi chau đôi mày.

                    

      Bản thân Thúy Kiều cũng đã xác nhận mình và chàng Kim là một cặp TRI ÂM, nên sau bao ngày mới được gặp gỡ, Thúy Kiều đã phân bua :

                       Nàng rằng: gió bắt mưa cầm,

       Từ đồng điệu cảm thông qua tiếng đàn của nhau, tiến thêm một bước yêu nhau và hiểu rõ nhau hơn; Nên từ TRI ÂM lại thấm đậm thành TRI KỶ. Tình TRI KỶ và TRI ÂM hòa quyện lấy nhau trong tình yêu đôi lứa, nên khi biết Thúy Kiều bán mình rồi lưu lạc bặc vô âm tín, chẳng tỏ âm hao, Kim Trọng cũng đã vật vả thuê người đi tìm Thúy Kiều khắp nơi, kể cả…

                         Rắp mong treo ấn từ quan,

      Qủa là tình sâu nghĩa nặng, chẳng màng hiễm nguy gian khổ, sống chết cận kề vẫn quyết lòng tìm đến với nhau. Khi đã được đoàn viên thì lại nhớ đến những giây phút TRI ÂM của ngày tháng cũ :”Tình xưa lai láng khôn hàn, Thong dong lại hỏi ngón đàn ngày xưa”. Sau khi nghe lại khúc đàn xôn xao vui vẻ, chàng mới ngạc nhiên hỏi :”… Xưa sao sầu thảm nay sao vui vầy. Tẻ vui bởi tại lòng này, Hay là khổ tận đến ngày cam lai ?”. Thúy Kiều mới đáp :

                     Nàng rằng :”Vì chút nghề chơi,

                

      Nói tóm lại, TRI ÂM là những người bạn cùng am hiểu sở trường của nhau, cùng có chung một thị hiếu như nhau, là những người đồng điệu trong một bộ môn nghệ thuật nào đó, mà tiêu biểu nhất là Âm Nhạc như là Du Bá Nha và Chung Tử Kỳ vậy. Người nầy nghe được tiếng lòng của người kia.  Còn TRI KỶ là những người bạn thấu hiểu nhau một cách sâu sắc về các mặt tài năng tính tình, tâm lý tình cảm, hoàn cảnh vui buồn trong cuộc sống như Quản Trọng và Bào Thúc Nha; và có thể cùng đồng cam cộng khổ, sống chết có nhau như Dương Giốc Ai và Tả Bá Đào vậy. Nhưng trong cuộc sống giao tiếp hằng ngày của chúng ta mà muốn tìm được một TRI ÂM hay một TRI KỶ là chuyện không dễ dàng chút nào cả !

     Trong Tăng Quảng Hiền Văn có câu :

              Tương thức mãn thiên hạ,     相識滿天下，

              TRI KỶ năng kỷ nhân ?          知己能幾人？

Có nghĩa :

          Dù có quen biết hết cả người trong thiên hạ nầy, thì…

          TRI KỶ (là người bạn thân hiểu ta nhất) có được mấy người đâu ?!

     Nên tục ngữ lại có câu :

                   人生得一知己，死而無憾。

           Nhân sinh đắc nhất TRI KỶ, tử nhi vô hám !

Có nghĩa :

         Trong đời sống con người, nếu có được một người là TRI KỶ, thì có chết cũng không còn hối tiếc gì nữa cả !

      Vâng, “Đắc nhất TRI KỶ, khả dĩ tử hĩ 得一知己，可以死矣!” Có được một TRI KỶ trong đời thì chết cũng được rồi !